انواع دریچه منهول همراه با مزایا و معایب
دریچه‌های منهول (Manhole Covers) بر روی دهانه چاه‌های دسترسی به خطوط آب و فاضلاب، گاز و نیز خطوط برق و مخابرات نصب می‌شوند تا ضمن فراهم کردن امکان دسترسی تکنسین‌ها به تأسیسات زیرزمینی به‌منظور بازدید و تعمیرات، از سقوط افراد به داخل چاه جلوگیری شده و نیز عبور و مرور وسایل نقیله در سطح خیابان متوقف نشود. این دریچه‌ها بسته به میزان بار ترافیکی عبوری در محل نصب‌شان، در مقاومت‌های مختلفی تولید می‌شوند. از کاربردهای دیگر دریچه‌های منهول، می‌توان به انتقال آب باران و رواناب‌های سطحی به سیستم‌های فاضلاب شهری اشاره کرد.دریچه‌های منهول عمدتا بر اساس جنس مواد به کار رفته در آن تقسیم می‌شوند در این مقاله به مهمترین انواع دریچه منهول می‌پردازیم:
دریچه نانو کامپوزیت
بهبود خواص دریچه‌های موجود و نیز ساخت دریچه‌های جدیدی که معایبشان کمتر و مزیت‌هایشان بیشتر از نمونه‌های قبلی باشد، همواره هدف محققین و تولیدکنندگان این حوزه بوده است. دریچه‌های نانوکامپوزیت که جدیدترین نسل از دریچه‌های منهول موجود در بازار هستند، به تدریج جای خود را در صنایع نفت و گاز، مخابرات، آب و فاضلاب، برق و کارخانه‌جات صنعتی باز کرده اند. علت محبوبیت روزافزون این دریچه‌ها این است که در عین ارزان‌تر بودن نسبت به سایر دریچه‌های موجود در بازار، همه ویژگی‌های مطلوب برای یک دریچه منهول مانند ضد سرقت بودن، طول عمر بالا، وزن نه چندان زیاد و مقاومت مکانیکی و هیدرولیکی بالا را دارند.
از جمله مزیت‌های دریچه‌های نانوکامپوزیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قیمت بسیار اقتصادی و مناسب در مقایسه با دیگر دریچه‌های موجود در کشور
- دوام و عمر مفید بالا (بیش از ۵۰ سال)
- مقاوم در برابر ضربه و فشارهای زیاد
- مقاوم در برابر خوردگی و پوسیدگی
- مقاومت بالا در برابر اشعه UV خورشید
- مقاوم در مقابل نفوذ آب به لایه‌های میانی و پایدار در برابر یخ زدگی- یخ گشایی
- ضد سرقت بودن به دلیل شباهت ظاهری به بتن و چکش‌خواری بالا
- مقاوم در برابر شعله
- مقاوم در برابر لغزش و سائیدگی
- امکان نصب و بهره برداری در محدوده دمایی ۶۰- الی ۲۵۰+ درجه سانتی گراد
- وزن کمتر نسبت به دریچه‌های چدنی و بتنی
- قابلیت اتصال به هر نوع منهول بتنی، سفالی، فلزی، چدنی، فولادی و PVC
- تنوع رنگ و طرح درپوش بنا بر اصول زیبا سازی شهر
- امکان ثبت نشان تجاری یا نام موسسه استفاده کننده نهایی بر روی محصول
- عدم تولید صدا در هنگام عبور وسیله نقلیه
- قابل پیدا شدن توسط دستگاه‌های فلزیاب در صورت مدفون شدن
- قابلیت تولید در هر ۶ رده مقاومتی (از A15 تا F900)
یکی از معایب اغلب دریچه‌های منهول (مانند دریچه‌های پلی اتیلن و کامپوزیت) این است که در صورت مدفون شدن در زیر جاده نمی‌توان آنها را با دستگاه فلزیاب پیدا کرد. این در حالی است که دریچه‌های نانوکامپوزیت به دلیل وجود الیاف فولادی در ترکیب‌شان، به راحتی قابل پیدا شدن توسط دستگاه های فلزیاب هستند.
دریچه منهول چدنی
از دیرباز به دلیل قیمت مناسب و استحکام بالا، پایه اولیه همه دریچه‌های منهول از جنس چدن بوده و برای انواع کاربردهای برق، مخابرات، آب و فاضلاب، گاز و کاربردهای شهری مورد استفاده قرار می‌گرفته است. به همین دلیل امروزه هم خیلی قائل به این موضوع نیستند که چه جنسی از دریچه منهول برای چه کاربردی استفاده شود و اگر یک جنس شرایط مطلوبی داشته باشد، در همه کاربردها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دریچه‌های چدنی منهول به دو دسته چدن خاکستری و داکتایل تقسیم می‌شوند. دریچه منهول چدن داکتایل به نسبت چدن خاکستری مقاومت در برابر ضربه بالاتر و در نتیجه وزن کمتری دارند و به همین دلیل، جابجایی و نصب آنها نسبت به دریچه‌های خاکستری راحت‌تر است. اما قیمت بالاتر دریچه‌های داکتایل عاملی است که سبب می‌شود گاها دریچه‌های چدن خاکستری با وجود سنگین‌تر و شکننده‌تر بودن، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از معایب دریچه‌های چدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زنگ زدگی و پوسیدگی در محیط‌های مرطوب
- وزن زیاد و هزینه‌های بالای جابجایی و نصب
- قیمت بیشتر نسبت به جنس‌های دیگر درپوش منهول
- تولید صدا در هنگام عبور وسیله نقلیه
- عدم قابلیت تولید در رنگهای مختلف
دریچه کامپوزیت
سنگینی بیش از حد دریچه منهول چدنی موجب شد تا تولید کنندگان به سمت تولید دریچه منهولی سبکتر بروند که ارزش سرقت نداشته باشد. در این مرحله دریچه منهول کامپوزیتی ساخته شد.
مقاومت در برابر خوردگی و پوسیدگی از جمله مزیت‌های مهم این دریچه‌هاست که امکان استفاده از آنها را در محیط‌های در تماس با مواد شیمیایی خورنده، آب و خاک فراهم می‌کند.
از معایب دریچه‌های کامپوزیت می‌توان به پیدا نشدن توسط دستگاه‌های فلزیاب درصورت مدفون شدن و نیز عدم سازگاری با محیط زیست به دلیل چرخه بالای ۹۰۰ سال برای بازیافت آنها و برگشت‌شان به طبیعت اشاره نمود.
دریچه منهول بتنی
برای حل مشکل سرقت، که از معایب اصلی دریچه‌های چدن و چدن- بتن محسوب می‌شود، تولید کنندگان به سراغ ساخت دریچه‌های بتنی رفتند.
از جمله مزایای دریچه منهول بتنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضد سرقت بودن به دلیل وزن خیلی بالا و عدم امکان بازیافت
- مقاوم در برابر فشارهای زیاد
- مقاوم در برابر خوردگی (زنگ زدگی ناشی از رطوبت)
- قابلیت مرئی‌سازی با دستگاه‌های فلزیاب در صورت مدفون شدن
- عدم تولید صدا هنگام عبور وسایل نقلیه
- مقاومت بالا در برابر اشعه خورشید
- قیمت کمتر نسبت به دریچه‌های چدن و چدن-بتن
در کنار مزیت‌هایی که ذکر شد، این دریچه‌ها معایبی هم دارند که به شرح زیر است:
- جابجایی و نصب دشوار به دلیل وزن بالا
- صرف زمان و انرژی زیاد برای باز کردن این دریچه‌ها به دلیل وزن بالا
- آسیب‌پذیر بودن در محیط‌های سولفاتی و کلری در صورت استفاده از سیمان نامناسب
- ترک خوردن در سیکل‌های یخ‌زدگی- یخ‌گشایی
- عدم قابلیت تولید در رنگهای مختلفط
دریچه منهول چدن بتن
همانطور که ذکر شد، وزن زیاد و آمار بالای سرقت از معایب اصلی دریچه‌های چدن محسوب می‌شود. برای رفع این مشکلات، تولیدکنندگان به دنبال ساخت دریچه‌های چدن- بتن رفتند. وزن این دریچه‌ها به نسبت دریچه منهول چدن کمتر بوده و هزینه‌های جابجایی و نصب آنها کاهش می‌یابد. مزیت دیگر این دریچه‌ها نیز ارزان‌تر بودن‌شان نسبت به دریچه‌های تمام چدنی است.
پوشش بتنی دریچه‌های چدن- بتن سبب می‌شود که بر خلاف دریچه‌های تمام چدن، به هنگام عبور وسایل نقلیه تولید صدا نکنند. اما این پوشش بتنی دو نقطه ضعف را با خود به همراه دارد. اول اینکه در محیط‌های کلری و سولفاتی به شدت آسیب‌پذیر است و در صورت استفاده از سیمان نامناسب دچار خوردگی می‌شود. دوم اینکه با نفوذ آب و وقوع سیکل‌های یخ‌زدگی- یخ‌گشایی، ترک خوردگی در بتن ایجاد شده و مقاومت دریچه کاهش می‌یابد.
دریچه منهول کوپلیمر (پلاستیکی)
یکی دیگر از انواع دریچه‌های منهول که تولید شده و در کاربردهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته می‌شود، دریچه منهول کوپلیمری هستند.
از جمله مزیت‌های دریچه‌های کوپلیمری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وزن سبک و راحتی در حمل و نصب (وزن کم در استاندارد غیر قابل قبول است اما برای حمل و نقل مزیت محسوب می‌شود)
- پتاسیل سرقت پایین به دلیل اشتباه گرفتن با دریچه‌های کامپوزیتی
- عدم مشکل نفوذ آب و پدیده یخ زدگی- یخ گشایی به دلیل رنگی بودن
- قابلیت تولید در رنگهای مختلف
- مقاومت بالا در برابر واکنش‌های سولفاتی و نفوذ یون کلر
در کنار مزیت‌هایی که ذکر شد، دریچه‌های کوپلیمری دارای معایبی نیز هستند که اصلی‌ترین آنها آسیب پذیر بودن در برابر اشعه UV خورشید است. از دیگر معایب دریچه‌های کوپلیمری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- وزن سبک دریچه و مشکلات بلند شدن در هنگام عبور وسایل نقلیه در سرعت‌های بالا (در صورت شکست پین‌ها، دریچه از روی زمین بلند شده و ایجاد سانحه می‌کند)
- نداشتن امکان تولید در ظرفیت بالای ۴۰ تن
- پیدا نشدن توسط دستگاه‌های فلزیاب درصورت مدفون شدن
- مقاومت بسیار پایین در برابر شعله
- مقاومت کم در برابر خوردگی
دریچه منهول پلی اتیلن
نوع دیگری از دریچه‌های منهول که در بازار تولید می‌شود، دریچه‌های پلی اتیلن هستند. این دریچه‌ها در عین سختی و طول عمر زیاد، وزن کمی دارند و به همین دلیل جابجایی و نصب‌شان آسان است. در کنار این مزایا، معایبی شامل حال دریچه‌های پلی اتیلن بوده که به قرار زیر می‌باشد:
- قابل بازیافت بودن و در نتیجه دارای پتاسیل سرقت بالا
- پیدا نشدن توسط دستگاه‌های فلزیاب درصورت مدفون شدن
- وزن سبک دریچه و مشکلات بلند شدن در هنگام عبور وسایل نقلیه در سرعت
- عدم سازگاری با محیط زیست و چرخه بازیافت بالای ۹۰۰ سال
- صدای نسبتا ناهنجار در محیط‌های ترافیکی به علت وزن پایین دریچه در صورت عدم به کارگیری قفل و تجهیزات نگهدارنده
- لغزنده بودن سطح دریچه در محیط‌های صنعتی به دلیل جاری شدن روغن و سیالات