نحوه پوشش زنان در گذر تاریخ

زنان اولین افرادی هستند که به بافتن ریشه و شاخه الیاف درختان پرداختند. زنان به دلیل فرصت بیشتر به فعالیتهای کشاورزی می پرداختند و علاوه بر تهیه خوراک، از ریشه و شاخه گیاهان لباس نیز تهیه می کردند. این در حالی بود که به دلیل کم شدن شکار و در نتیجه کم شدن پوست حیوانات، نیاز به لباس بیشتر احساس می شد. پس از موفقیتهای مقدماتی، قرنها طول کشید تا انسان با کمک خیاطان ماهر و زبردست توانست لباس را از یک طرف وسیله پوشش و از طرف دیگر وسیله خودنمایی و خودآرایی و نشان دادن موقعیت اجتماعی و طبقاتی خود قرار دهد و در راه آموختن و آراستن و پیراستن آن، تفنن و ظرافت بسیار به کار برد.

پوشاک زنان از آغاز
درجلد اول تاریخ طبری در باره نخستین لباس آدمیان آمده: چون ابلیس، آدم و حوا را فریب داد و آنها از میوه ممنوعه خوردند، عورتشان نمایان شد. آنها خود را با برگ درختان بهشت پوشاندند و آدم به دل درخت پناه برد. پس از آن خداوند آدم و حوا را از بهشت بیرون راند و هر کدام را در منطقه ای از زمین فرودآورد و قد آنها را کوتاه کرد تا دیگر صدا و نظاره فرشتگان را نشوند و نبینند و بوی بهشت به آنها نخورد. سپس چون خداوند برهنگی آدم و حوا را بدید، بفرمود تا یک گوسفند از هشت جنتی که از بهشت فرود آورده بود، بکشند و او آن گوسفند را بگرفت و بکشت و پشم آنرا بگرفت و برداشت و با حوا ببافتند، آدم برای خود جبه ای کرد و حوا یک پیراهن و روسری کرد و آنرا بپوشیدند و خداوند به آدم وحی کرد که مرا در مقابل عرشم حرمی است؛ برو و آنجا خانه ای بساز و به دور آن باش چنانکه فرشتگان را دیده ای که بدور عرش منند تا من درآنجا دعای تو و فرزندان تو را که مطیع من باشند، اجابت کنم…
انسان در ابتدا به وسیله پوست حیوانات شکار شده بدن خود را از گزند سرما و گرما و جانوران می پوشاند. با کم شدن پوست حیوانات، لباس خود را از الیاف و ریشه درختان تهیه کرد. در این دوران نیز به حکم غریزه، انسان خود را می آراست و این تنها مختص زنان نبود، هر دو جنس زن و مرد علاقه به آرایش خود داشتند. کمربندهایی از صدف ترتیب می دادند و حلقه انگشتری و دستبند از صدف های بزرگ و یا سنگهای نرم می ساختند.
مادها اولین حکومت فراگیر در فلات ایران بودند آنان از هر طبقه و قومی که بودند برای جلوه گری هر چه بیشتر خود به هر چیزی که گمان می بردند خودآرایی است مانند یک نیاز حتمی و حیاتی دست می یافتند و در هر زمان وسایل موجود را از طلا، نقره، مفرغ، آهن تا گچ و سنگ و صدف می ساختند.

پوشش و پوشاک زنان در دوران مادها
از پوشاک زنان در دوران مادها اطلاع چندانی در دست نمی باشد. آنچه در مورد پوشاک مادها می دانیم، از نقشهایی است که در تخت جمشید، طاق بستان و… می باشد، ولی آنچه مسلم است و گذشت روزگار نشان داده است لباس و خودآرایی آنان نه به دارایی و فقرشان بستگی داشته و نه در انحصار نژاد و قومی معین بوده است. بلکه همگی یک پیراهن و دامن بلند که زیر آن یک پیراهن بلندتر بوده است، می پوشیدند.
بافتن پارچه در این دوره به عهده زنان بوده و به عنوان هنر شناخته شده و در هر خانه یک دستگاه بافندگی پارچه وجود داشت. « هرودوت » می نویسد:
« آیس تریس زن خشایارشاه که ملکه بود، پارچه هایی رنگارنگ به دست خود بافته و لباس گرانبهایی برای شاه تهیه کرد و خشایارشاه از داشتن چنین لباسی غرق شعف شد و آنرا پوشیده به دیدن آرتاایست رفت و در موقعی که فریفته دلربایی این زن بود، بدو گفت: از من چیزی خواه تا هر آنچه خواهی دهم. زن گفت: شاها واقعاً هر آنچه خواهم دهی؟ خشایارشاه محکم یاد کردکه چنین خواهد کرد و هیچ گمان نمی کرد که او همین لباس را خواهد خواست. پس از آنکه آرتاایست از وعده شاه مطمئن گشت، از خشایارشاه خواست که لباس خود را بدهد. شاه با مشکلی مواجه شد زیرا قبلاً هم ملکه از طرز رفتار شاه ظنین بود، بنابراین به التماس افتاد و آنچه به نظرش آمد از جواهرات، نقره، طلا و حتی سرداری لشگر به او وعده داد تا او را از مسئله لباس منصرف دارد. سرداری لشگر بزرگترین عطیه ایست که در پارس میدادند ولی هیچکدام از این وعده ها زن را راضی نکرد و بالاخره خشایارشاه لباس خود را به او داد و زن آنرا پوشید.»
بدین ترتیب معلوم می گردد زنان پارسی لباس مردان را نیز به تن می کرده اند. شکل این لباسها از نظر دامن و بالاپوش طوری است که شانه و آستین آن مانند شنل است و به هر هیکلی جور در می آید و دامن آن نیز در صورتی که قد زن و مرد با هم اختلاف زیادی نداشته باشد، می تواند مناسب درآید. بنابراین ممکن است اختلاف زیادی بین لباس زنان و مردان در این دوره، نباشد.

پوشش و پوشاک زنان در دوران اشکانی
لباس زنان اشکانی پیراهنی بلند روی زمین، گشاد، پرچین، آستین دار و یقه راست بوده است و پیراهن دیگری روی آن را می پوشانیده است. قد پیراهن دوم نسبت به اولی کوتاه و ضمناً یقه باز بوده است و روی این دو پیراهن چادر به سر می کردند. پیراهن ها از پارچه های منقش (مخصوصاً قلابدوزی شده) تهیه می شده است. آنان کفش ساده دوران اشکانی را به پا می کردند و کمربند آنان منحصر به نواری بوده که برای جمع کردن گشادی پیراهن در زیر سینه می بستند. هیبت مجلل و با شکوه زنانه شان، در پوشیدن البسه پرچین دست دوزی شده و به کار بردن زینت آلات فراوان و گاهی کلاههای با ابهّتشان بوده است. برای مثال در مجسمه ای، پرنس داشفاری دختر سناتروک اشکانی (اشک دهم) به سکویی نشسته، کلاهی به شکل مخروط ناقص و پنج قسمتی بر سر نهاده است. در بالای کلاه، از یک قطعه فلز تخت و گرد دانه نشان، دو رشته جواهر گرد به دو سوی پیشانی اش فرود آمده، و گوشواره های سنگین به گوش آویخته دارد، گردنبندی نازک به گردن و دو رشته سینه ریز وزین نیز روی سینه اش گسترده است. زنجیری از طرفین این سینه ریزها به وسط سینه راه یافته، گوهری را که به شکل دل است به خود آویخته است. دامن پرچین، پیراهن آستین دارش که بسیار بلند است، از زیر چادرش در جلو پیداست و پیراهن دیگری پوشیده که سرشانه آن در محل چپ به وسیله دکمه ای به پشت وصل است. کف دست راستش به علامت حرمت بالاست و بر مچ این دست دانه هایی درشت به شکل دستبند دارد و دست چپش بر روی زانوی چپ قرار دارد و چادری را که از روی شانه اش افکنده، گرفته است.
نقش برجسته دیگری از پالیر در موزه لوور هست که زنی از دوره اشکانی را نشان می دهد. این زن چادر به سر دارد و زیر آن عمامه اش به خوبی نمایان است. بر بالای پیشانی (پایین عمامه) فلزی پهن منقوش و برجسته چون نواری موهای جلوی سر را پوشانده و با وضع مطلوبی به عقب سر برده است. یک رشته گردنبند از دانه های گرد به گردن و گوشواره های کوتاه به گوش دارد، یقه راست پیراهن او که سه گوش بر روی سینه ریخته، پیداست و گوشه چادر که زیر یک قطعه فلز به شکل حیوان بسته شده است، از شانه سمت چپ آویزان است.

پوشش و پوشاک زنان در دوران هخامنشی
تصویر به جا مانده بر روی تخته سنگهای دوره هخامنشی نشان می دهد که همانندی بین لباس زنان و مردان پارسی وجود داشته است. زنان پارسی به جز لباس شبیه آنچه ملکه می پوشیده، لباس دیگری نیز داشته اند، پیراهن آنان پوششی ساده، بلند یا دارای راسته چین و آستین کوتاه بوده که دامن از زانو به پایین شرابه هایی از مچ پا آویزان داشته، علاوه بر اینها زنان پارسی از چادر نیز استفاده می کردند، چادر آنها مستطیل شکل بوده و آنرا بر روی تن خود می انداختند به طوری که تمام لباسهای زیر را می پوشانید. نقوشی که روی فرش پازیریک که در سیبری پیدا شده و آنرا مربوط به ایران در دوران هخامنشی می دانند، این مطلب را تصدیق می کند زیرا زنانی که بر روی این فرش نقش کرده اند پوششی سر اندر پا چیزی شبیه چادر روی همه پوشاک خود داشته اند.

پوشش و پوشاک زنان در دوران ساسانی
برای لباس بانوان ساسانی با توجه به نقوش سنگی و چند طرح از بشقابهایی که در موزه های کشورهای بیگانه هست، به شکلهایی انواع لباسهای بانوان این دوره را نشان می دهد. با مقایسه این نقوش چنین به نظر می رسد که بانون ساسانی پیراهنی بلند با آستین یا بدون آستین، پرچین و گشاد می پوشیده اند و آنرا با نواری در زیر سینه مانند زنان اشکانی جمع می کردند، از طرز قلم زنی و چین سازی پیراهن و دامن پیداست که در انتهای دامن بر پشت پا، پارچه ای اضافه و پرچین به آن دوخته اند یقه پیراهن آنان اغلب گرد ولی یقه جلو باز تا پایین تر از سینه نیز دیده می شود زنان ساسانی گاهی چادر گشاد و پرچین سر می کردند که تا ساق پا می رسیده است.
در طرح بشقاب ضیافت شاه که بهرام گور و بانو سپینود را ساخته اند، بانو سپینود پیراهنی بلند با دامن پرچین پوشیده و بر روی آن نیز پیراهن دیگری بر تن دارد که به علت اشتباه کاری سازنده آن نمی توان به طور مشخص پیراهن رویی را با آستین یا بی آستین شناخت. زیرا یک پیراهن مربوط به پیراهن بلند و دیگری مربوط به پیراهن رویی اوست و در این میان برسینه نقشی از آرخالق دارد که آرخالق نیز با آستین است و این طرح دروغی است که هیچیک از آستین ها را نمی توان برای آرخالق به حساب آورد. در طرح بشقابی که شاهزاده ای را در بزم نشان می دهد و دو زن را که هر کدام دستمالی روی دهان خود به پشت سر بسته اند و شلواری چون شلوار مردان به پا دارند و قبای آنها جلوی دامن سه چاک دارد که با حساب قرینه سازی گرداگرد آن باید دارای شش چاک باشدو سراسر دور دامن و چاکها حاشیه بسته اند.

منبع: سایت حوزه علمیه خواهران