لباس زنان در میانه‌های دوره قاجار چرا و چگونه تغییر کرد

حضور زنان و پزشکان فرنگی در دربار دوره ناصرالدین شاه قاجار، پدیده‌ای تاثیرگذار در حوزه زندگی روزمره زنان در این دوره برشمرده می‌شود. زن‌های حرم شاه در این دوره برخلاف اوایل دوره قاجار با مردان اختلاط داشتند یا مردان به دیدار آن‌ها می‌آمدند. حرم‌سرا که یادگار و نماد یک جامعه سنتی بود و حریم‌اش همواره باید محفوظ می‌ماند، با دگرگونی‌های جامعه، تغییر تدریجی وضعیت را می‌آزمود. مثلا پیانو نخستین بار در حرم‌سرا نواخته شد یا دوربین عکاسی در این دوره رواج یافت که چهره زن‌های حرم را با لباس اندرون ثبت می‌کرد. امینه اقدس، یکی از همسران ناصرالدین شاه قاجار در همین دوره بیماری چشم گرفت و نیاز داشت برای معالجه حتما به فرنگ برود اما رفتن زن مسلمان به فرنگ جزو تابوهای آن زمان بود؛ به اندازه‌ای با رفتن او مخالفت کردند که با وجود سفر دیرهنگام او، پزشکان نتوانستند کاری برایش انجام بدهند و سرانجام کور شد. همین کوشش‌های بی‌فرجام اما نشانه‌هایی از دگرگونی در خود داشت که زن مسلمان، ‌آن هم زن شاه را مجاز می‌کرد به فرنگ سفر کند.

لباس‌های زنان اندرون نیز در دوره ناصرالدین شاه دگرگونی‌هایی از سرگذراندند. آنگونه که منابع تاریخی روایت کرده‌اند ناصرالدین شاه پس از حضور در فرنگ و دیدن بالرین‌ها، لباس آن‌ها را پسندید و دستور داد زن‌های حرم‌سرا دامن‌هایشان را کوتاه کنند. مد لباس خانم‌های شهری هم که از اندرون سرچشمه می‌گرفت، بنابراین در آغاز میان زن‌های اعیان و اشراف رواج یافت. عکس‌های زنان دوره ناصری به روشنی نشان می‌دهند دامن زن‌ها کوتاه شده و نیم‌تنه‌ای بر جای ارخالق نشسته که با آستین شمشیری ساده و یقه عربی بسته برای پوشاندن بالاتنه به کار می‌رفته است. این نیم‌تنه به گفته فوریه، پزشک اروپایی دوره قاجار به اندازه‌ای بود که به هر تکان مختصر، بخشی از بدن نمایان می‌شد. دامن‌ها کوتاه شد و تا سر زانو رسید اما بسیار گشاد و پرچین بود و در آن‌ها فنرهایی جای می‌دادند یا زیردامنی آهارزده می‌پوشیدند تا چتری بایستد. زن‌های دربار همچنین جوراب ساق‌کوتاه سفید می‌پوشیدند و ساق‌هایشان بدین‌ترتیب تا بالای زانو نمایان می‌شد. کفش‌ها هم گونه‌ای گالش فرنگی بود که زن‌های دوره ناصری به جای گالش‌های ایرانی می‌پوشیدند. خانم‌ها همچنین در آرایش‌شان برخلاف دوره‌های پیشین از جواهرات و سنگ‌های قیمتی، بهره زیاد می‌گرفتند.
این‌ها نشانه‌هایی از دگرگونی‌های بود که در میانه‌های دوره قاجار، چند سال پیش از رخداد انقلاب مشروطیت، جامعه ایران را در آستانه ورود به مرحله‌ای تازه به ویژه از جنبه اجتماعی در زمینه زندگی زنان مهیا می‌کرد.

سیده‌مریم عاملی رضایی؛ نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ زنان
منبع: روزنامه شهروند