وظایف اختصاصی مشاوران مدارس چیست؟

انسان تنها موجودی است که با همنوعان خود به تبادل نظر می‌پردازد و برای شناخت و حل مشکلات خود از راهنمایی و مشاورۀ دیگران بهره می‌گیرد؛ بنابراین راهنمایی و مشاوره همیشه در طول تاریخ بشر مطرح بوده است. با توسعه علوم انسانی و علوم رفتاری و آگاهی از لزوم ارائه علمی خدمات مشاوره این خدمات به عنوان یک علم و به عنوان یک شاخه‌ای از علوم رفتاری تدریس و دانشگاهی شده است.

از علم مشاوره در ابتدا به عنوان راهنمایی و مشاوره برای کمک به انتخاب شغل و سپس برای یاری رساندن به دانش‌آموزان استفاده می‌شد، اما اکنون به عنوان مشاوره رفتاری و جنسی نیز مطرح می‌شود، توجه به تفاوت‌های فردی اعم از جنبه‌های هوشی، روانی و هیجانی از یک ‌سو و تنوع رشته‌های تحصیلی و تخصصی شدن آن‌ها و همچنین نیاز جامعه به انواع رشته‌های تخصصی از سوی دیگر از جمله عواملی بودند که احساس نیاز به مشاوره در امور تحصیلی را افزایش دادند و به این ترتیب شاخه و رشتۀ علمی راهنمایی و مشاوره تحصیلی شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. و اما یک تعریف کلی در زمینه مشاوره و راهنمایی تحصیلی به معنی کمک به فرد در تمامی امور تحصیلی در طول مدت تحصیل یعنی دوره ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و کنکور است. این راهنمایی و مشاوره باید به گونه‌ای باشد که فرد را قادر سازد تا سطح معلومات خود را ارتقا بخشیده و بر توانایی و مهارت‌های فنی و تخصصی خود بیفزاید. مشاوره باید یک گفتگوی متقابل و هدف‌دار باشد و این گفتگو زمانی آغاز می‌شود که یکی از دو نفر مشکلی داشته و به دنبال یافتن راه حل باشد؛ درخواست مشاوره همیشه از جانب دانش آموز صورت نمی‌گیرد گاهی خود مشاور با دیدن سطح نمرات و ارزیابی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تقاضای مشاوره تحصیلی می‌دهد و یا با ارزیابی نوع رفتار دانش آموز با سایرین (معلمان، دانش‌آموزان دیگر و خانواده) درخواست مشاوره رفتاری می‌دهد.

نقش مشاوران مدارس از این جهت حائز اهمیت است که یک مشاورۀ به موقع می‌تواند سرنوشت یک فرد، خانواده و گاهی اجتماع را دگرگون سازد و نبود آن نیز می‌تواند نابهنجاری‌های رفتاری، خانوادگی، اجتماعی و در پاره‌ای از موارد نیز افت و عقب ماندگی تحصیلی را ایجاد کند. بین نقش و وظیفه تفاوت بسیاری وجود دارد، نقش شامل الگوهای رفتاری مورد انتظار برای فردی است که جایگاه معینی دارد و وظیفه فهرستی از فعالیت‌های اصلی و اموری است که فرد باید به عنوان بخشی از کار انجام دهد. همه خادمین مدارس در هر پست و جایگاه سازمانی در نهاد آموزشی و پرورشی به اهمیت نقش و وظیفه مشاوران مدارس تاکید داشته و اشراف دارند و نقش اساسی مشاوران مدارس را به عنوان عاملان تغییر عملکرد به منظور برقراری عدالت اجتماعی در مدارس می‌شناسند و صاحب نظران بر این باورند که نقش اصلی مشاوران مدارس کمک به موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان و یاری رساندن به آنها در اموری همچون: دوستیابی، ارتباط با والدین، ارتباطات اجتماعی، سبک زندگی، آیین زندگی و همسرداری در آینده، مشاوره تحصیلی کنکور و غیره می‌باشد. همچنین کمک رسانی به آن دسته از دانش آموزانی خواهد بود که به خاطر فشار زندگی اجتماعی و شخصی از جمله فشار مالی، خانوادگی، بدسرپرستی، امکان تحصیل برایشان فراهم نبوده است یا در مدرسه دچار شکست شده‌اند.

پژوهشگران، نقش مشاوران مدارس را به عنوان یک همراه در ترکیب با نقش مدیر، معلم و نقش‌های خدماتی دیگر تعریف کرده‌اند و برای آنها جایگاهی مطابق با جایگاه آنها در نظر گرفته‌اند. نقش اولیه مشاوران مدارس فراتر از کارهای دفتری مربوط به دانش‌آموزان است؛ از سال ۱۹۹۶ بینش جدیدی در رابطه با حرفه و آموزش مشاوران حرفه‌ای مدارس شکل گرفت که وظیفه تخصصی آنها را تغییر داد، در این بینش رویکرد جدیدی برای وظایف آنها تعریف شد که شامل نقش رهبری در محدوده مدرسه بود.

مدیران آموزشی یکی از افرادی هستند که نقش کلیدی در کنار مشاوران مدارس دارند؛ یک مدیر با تجربه و متخصص نقش بسزایی در کیفیت عملکرد مشاوران مدارس خواهد داشت و بر برنامه و اولویت کاری مشاوران تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. روابط ضعیف بین مدیر و مشاور به سطوح استرس بالا و رضایت شغلی پایین مشاوران منجر می‌شود. امروزه مشاوران مدارس با وظایفی همچون همراهی در سلامت روان افراد، افزایش ارائۀ خدمات به سنین مختلف و گاهی به کارگیری تکنولوژی روبه رو می‌شوند. تعاریف متفاوت کادر آموزشی مدارس از وظایف و نقش مشاوران به کاهش سطح رضایت شغلی و کاهش کیفیت کاری مشاوران مدارس منجر می‌شود، در واقع این مدیران هستند که هویت حرفه‌ای و تخصصی مشاوران مدارس را شکل می‌دهند و اگر آنها درک درستی از نقش‌های مشاوران نداشته باشند سرمایه گذاری صورت گرفته در تربیت و پرورش مشاوران مدارس جهت ارتقاء و رشد و پرورش دانش‌آموزان به هدر می‌رود.

مشاوران و مدیران رویکرد متفاوتی در برابر چالش‌های پیش روی دانش‌آموزان خواهند داشت؛ مشاوران از دانش‌آموزان به صورت فردی حمایت می‌کنند در حالی که مدیران از مدرسه به عنوان کل حمایت می‌کنند. در واقع نظم دانش آموزان، رازداری و مسئله پیشرفت، همگی از جمله مسائلی هستند که درک مشاوران و مدیران از آن متفاوت است. یک مشاور به صورت جزئی‌تر و تخصصی‌تر با این مسائل برخورد خواهد کرد زیرا وظیفه او چنین تعریف شده است. چند وظیفه کلی در شرح وظایف مشاوران مطرح است که این عوامل از جمله عواملی هستند که در مسئله استخدام مشاوران در مدارس نیز حائز اهمیت‌اند. مشاوران مدرسه باید تلاش کنند تا برنامه مشاوره را بهترین راه ممکن برای دانش آموزان بدانند و برای این کار از شیوه‌های متنوعی استفاده کنند و زمینه‌های بهبود مسائل را شناسایی کنند. مشاوران مدرسه نه تنها به اطلاعات و دانش‌های اختصاصی نیاز دارند، بلکه باید از مهارت‌های مختلفی نیز برخوردار باشد تا بتوانند درک درستی از مشکلات دانش آموزان داشته باشند.

طی سال‌های اخیر نقش دست‌اندرکاران مدارس به واسطه اصلاحات آموزشی از جمله تمرکززدایی، مدرسه محوری، توانمند سازی و ایجاد مدارس هوشمند تغییر یافته است. در این میان مدیران، معلمان، معاونین آموزشی و عموم مردم وظایف متفاوت و گاه متناقضی همچون مدیریت امتحانات، حفظ نمرات، رهبری، آگاهی به تکنولوژی، توانمند سازی روانی، رفتاری و تحصیلی را برای مشاوران در نظر می‌‌گیرند. هر یک از این افراد بر اساس درک خود نقش و وظایف مشاور مدرسه را تعریف کرده و دچار ابهام و سردرگمی نقش مشاوران مدارس می‌شوند. به طور کلی طبق تحقیقات صورت گرفته ۵ موءلفه برای نقش مشاوران مدارس در نظر گرفته شده است که به ترتیب عبارتند از:

۱- نقش برنامه ریزی و توسعه راهنمایی
۲- نقش رشد و توسعه قوای فکری و معنوی دانش آموزان
۳- نقش ارزشیابی دانش آموزان
۴- رشد و توسعه شخصیت دانش آموز
۵- نقش مشورت و همکاری با کارکنان و انجام کار گروهی.

در تعاریف صاحب نظران حرفه‌ای از مشاوره مکرراً به عقاید متناقض مدیران، معلمان و مشاوران مدارس نسبت به نقش و وظایف مشاوران مدارس اشاره شده است؛ به عقیده آرمسترانگ و مک دونالد و استیلو (۲۰۱۰) تعریف صحیح و استانداردی از نقش و وظایف مشاوران مدارس وجود ندارد. مهم‌ترین چالش پیش روی مشاوران مدارس تعریف نقش و وظیفه آنهاست و مشاوران مدارس در تلاشند تا از فرصت‌هایی که در اختیار دارند به بهترین نحو استفاده کنند. مدیران مدارس از جمله افرادی هستند که نقش کلیدی در تعیین شرح شغلی مشاوران دارند و می‌توانند تاثیر مستقیم بر عملکرد آنها داشته باشند.