تاریخچه مسابقات جام ملتهای اروپا

۱۹۶۰فرانسه: آغاز هیجان در فوتبال اروپا

قهرمان: شوروى

فینال: شوروى ۲- یوگسلاوى یک

ستاره جام: ویکتور پوندلنیک (شوروى)

آقاى گل: ژان ونسان و ژوست فونتن (فرانسه) با ۵ گل
جام ملت‌هاى اروپا که در ابتدا قهرمان اروپا نامیده می‌شد مثل جام جهانى و جام باشگاه‌هاى اروپا درابتدا ساخته و پرداخته ذهن یک فرانسوى خلاق بود. هنرى دلونى درنیمه ابتدایى دهه پنجاه میلادى به عنوان دبیرکل وقت یوفا و فدراسیون فوتبال فرانسه طرحى ساده براى حضور تمام تیم‌هاى ملى اروپایى در بازی‌هاى رفت و برگشت وسط هفته ارائه داد و روزنامه اکیپ فرانسه هم با اوهم صدا شد اما فیفا از ترس بى اعتبار شدن جام جهانى یوفا را مجبور کرد این طرح را در سال ۱۹۵۴ رد کند. یک سال بعد، پس از مرگ دلونى، پسرش پیر با حمایت روزنامه نگاران رویاى پدر را دنبال کرد، تا اینکه سرانجام مقدماتى جام قهرمانى اروپا در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۵۸ درقلب اتحادجماهیرشوروى کلید خورد. شوروى تنها تیم ملى بود که آرم کشورش را روى پیراهنش مثل آرم یک اسپانسر حک می‌کرد و بالاخره پس از دو سال در مرحله پایانى نخستین دوره جام یوگسلاوى را در پاریس شکست داد و قهرمان شد.

۱۹۶۴اسپانیا: سیاسى ترین جام اروپایى

قهرمان: اسپانیا

فینال: اسپانیا ۲- شوروى یک

ستاره جام: لوییس سوآرس (اسپانیا)

آقاى گل: اولد مادسن (دانمارک) با ۷ گل

اسپانیاى فرانکو که تنها بازمانده حکومت‌هاى فاشیستى در اروپا بود نخستین دوره «جام قهرمانى اروپا» در فرانسه را به بهانه حضور شوروى کمونیستى تحریم کرده بود اما پس از ۴ سال مجبور شد سرخ‌هاى CCCP را به عنوان یک میهمان مدعى قهرمانى در خاک خود بپذیرد. تعداد شرکت کننده‌هاى مرحله مقدماتى دومین دوره از ۱۷ کشور به ۲۹ کشور افزایش یافت. در آن زمان میزبان از ابتدا تعیین نمی‌شد بلکه پس از مشخص شدن چهار تیم نهایى از دل بازیهاى حذفى، یکى از آنها به میزبانى انتخاب می‌شد.دیکتاتوربزرگ اسپانیا میزبانى را براى خود خرید اما از آنجا که طبق قانون جدید یوفا اجازه استفاده از فوق ستاره‌هاى اصالتا غیر اسپانیایى مثل پوشکاش و دى استفانو را نداشت ترسان و لرزان با تیمى متکى به ستاره‌هاى بومى پا به رقابت‌ها گذاشت.در حالى که اسپانیا مجارستان را در مادرید حذف می‌کرد، حضور شوروى در نوکمپ بارسلونا چپ‌هاى اسپانیا را شاد کرد. فینال در مادرید برگزار شد. شوروى ابتدا پیش افتاد اما با درخشش سوآرس، فرانکو سیاسى ترین جام را تصاحب کرد.

۱۹۶۸ایتالیا: شیر یا خط لاجوردى آمد!

قهرمان: ایتالیا

فینال: ایتالیا ۲- یوگسلاوى صفر

ستاره جام: دینو زوف (ایتالیا)

آقاى گل: ژاجیچ و موسمیچ (یوگسلاوى) با ۳ گل

سومین دوره جام پیشرفت بزرگى براى توسعه آن در سراسر اروپا محسوب می‌شود. با حضور اکثریت اعضاى یوفا این بار مسابقات مقدماتى به شکل گروهى برگزارشد وبالاخره آلمان غربى رقابت‌هاى«قهرمانى اروپا» را به رسمیت شناخت. گرچه از صعود به جمع چهارتیم پایانى بازماند. انگلیس قهرمان جام جهانى ۱۹۶۶در گروهى قرار داشت که شامل تیم‌هاى بریتانیایى بود و سرانجام مقابل ۱۳۰هزارهوادار اسکاتلندى صعود کرد. آخرین بارقه‌هاى اوزه بیوى پرتغالى نیزپشت سر بلغارستان خاموش شدند. میزبانى مرحله پایانى جام به ایتالیا رسید که آمده بود افتضاح حذف ازجام جهانى ۱۹۶۶ توسط کره شمالى را جبران کند وبدین ترتیب لاجوردى‌ها در اولین وآخرین شیر یا خط تاریخ تورنمنت‌هاى بزرگ آن هم پس از ۱۲۰ دقیقه تقلاى بدون گل مقابل شوروى برنده شدند چرا که هنوز ضربات پنالتى اختراع نشده بود. یوگسلاوها هم از آلن مورى انگلیسى اخراج شده یک ضد قهرمان ساختند تا به فینال رم پا بگذارند. جایى که داوریک گل مشکوک به میزبان هدیه کرد تا آتزورى در بازى تکرارى قهرمان شود.

۱۹۷۲بلژیک: آغاز عصر ژرمن‌ها

قهرمان: آلمان غربى

فینال: آلمان غربى۳- شوروى صفر

ستاره جام: گردمولر (آلمان غربى)

آقاى گل: گردمولر (آلمان غربى) با ۵ گل

با ظهور قیصر فرانس بکن باوئرعصر ژرمن‌ها درفوتبال آغاز شد و چهارمین دوره قهرمانى اروپا به منزله دروازه صعود آلمان به قله‌هاى فوتبال اروپا و جهان محسوب می‌شد.هلموت شون گرچه برخلاف معناى نامش اصلا زیبا نبود اما تیمى را با اسکلت ستارگان بایرن مونیخ و مونشن گلادباخ شکل داد که زیباترین آلمان تمام دوران نام گرفت. فرانس بکن باوئر پستى جدید به نام سوییپرهجومى را به دنیاى فوتبال معرفى کرد، پل برایتنر درسمت چپ و اولى هوینس وگونترنتزر پیشاپیش او درخشیدند درحالى که بمب افکنى به نام گردمولرجلوتر ازهمه آنها دروازه رقبا را فتح می‌کرد. ژرمن‌ها بدین سان انگلستان را در ومبلى حذف کردند و به مرحله اصلى جام دربلژیک رسیدند. در آنجا مولر که معروف بود حتى با قوزک پا و شکمش هم گل می‌زند با دو گل میزبان را از میدان به درکرد تا درفینال به شوروى برسند. تیم قدرتمندى که براى چهارمین بار متوالى به مرحله پایانى جام می‌رسید و موفق شده بود با شکست مجارستان درنیمه نهایى به فینال راه یابد اما تیم کامل آقاى شون کمونیست‌ها را با سه گل قلع و قمع کرد که تا امروز یکطرفه ترین فینال رقابت‌ها به حساب می‌آید.

۱۹۷۶ یوگسلاوى: تلأءلوءى شرق

قهرمان: چکسلواکى

فینال: چکسلواکى ۲- آلمان غربى ۲(۵-۳ در ضربات پنالتى)

ستاره جام: آنتونیو پاننکا (چکسلواکى)

آقاى گل: دیترمولر (آلمان غربى) با ۴ گل

براى نخستین بار افتخار میزبانى به شرق اروپا رسید. یوگسلاوى پرستاره ترین تیم شرق آمده بود تا درخانه گوى سبقت را از دیگر شرقى‌هاى مدعى برباید. به ویژه که شوروى قدرت بزرگ این بلوک با افول سنت «کلکتیو» یا بازى جمعى دوره گذار به سمت فوتبال ستاره محوررا با فراز و نشیب طى می‌کرد اما در این میان ناگهان سروکله چکسلواکى پیدا شد که ۱۴ سال پس از آخرین نقطه اوج فوتبالش و نایب قهرمانى جام جهانى ۱۹۶۲یکباره با جمعى از ستاره‌هاى ارزشمند که معلوم نبود تا آن زمان کجا بودند نه تنها قدرت‌هاى شرق بلکه انگلستان،هلند و آلمان بزرگترین قدرت‌هاى آن روزگار دنیاى فوتبال را شوکه کرد. شاگردان«داسلاو یزک» انگلستان را در ویمبلى سه گله کردند و بعدتردربلگراد، لاله‌هاى نارنجى هلند را در یک بازى خشن پژمردند در حالى که کرویف و یارانش دست به خود ویرانگرى زدند و در اثر پرخاش با داور ولزى جریان مسابقه را از دست دادند. در بازى فینال چک‌ها که رکورد ۲۰ بازى بدون شکست را داشتند آلمان غربى قهرمان جهان را هم با دو گل پشت سر گذاشتند اما تیم زیباى شون بازگشت تا آنتونیو پاننکا کاپیتان و‌هافبک طراح چک قهرمان ضربات پنالتى نام بگیرد که براى اولین بار به جهان معرفى می‌شد.

۱۹۸۰ایتالیا: اینک جام ملت‌ها

قهرمان: آلمان غربى

فینال: آلمان غربى ۲- بلژیک صفر

ستاره جام: هورست هروبش (آلمان غربى)

آقاى گل: کلاوس آلوفس (آلمان غربى) با ۳ گل

ششمین دوره این باربا نام آشناى جام ملت‌هاى اروپا و حضور۸ تیم درمرحله نهایى پى گرفته شد.حالا ایتالیاى میزبان، انگلستان با کیگان و آن پیراهن جدیدش به همراه بلژیک و ژان مارى فاف سنگربان افسانه اى اش جزو مدعیان بودند. آلمان‌ها این بار تحت هدایت«یوپ دروال» با تلفیقى از نسل‌هاى جدید و قدیم بازگشتى قدرتمندانه داشتند وگرچه جاى«شکارچى چاق»،«گرد مولر» آن جلو خالى بود آنها ازچک‌ها انتقام ستاندند و هلند را شکست دادند تا به عنوان صدرنشین گروه خود در فینال با بلژیکى روبه رو شوند که با رهبرى«گاى تیس» فردى که بعدها مارسى را قهرمان اروپا ساخت، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا را جا گذاشته بود. پیش از فینال چکسلواکى مدال برنز را از ایتالیایى‌ها ربود و تا یک دهه بعد محو شد اما فینال عرصه ظهور یک ستاره تازه بود. هورست هروبش که تنها به خاطر مصدومیت کلاوس فیشر به ترکیب اصلى ژرمن‌ها راه یافته بود یک تنه سرنوشت جام را رقم زد و دو گل عجیب و غریب به«فاف» تحمیل کرد. گلزن بزرگ آلمانى که بى شباهت به على دایى خودمان نبود چند سال بعد در مقام سرمربی روت یک پیشنهاد صدهزار مارکى به حمید علیدوستى می‌دهد.

۱۹۸۴فرانسه: جشنواره گل‌ها

قهرمان: فرانسه

فینال: فرانسه ۲- اسپانیا صفر

ستاره جام: میشل پلاتینى (فرانسه)

آقاى گل: میشل پلاتینى (فرانسه) با ۹ گل

هیچ یک از ادوار جام ملت‌هاى اروپا چنین نام یک ابرستاره را نشنیده اند. میشل پلاتینى فوتبال را وارد فرهنگ فرانسوى‌هاى سانتى مانتال کرد. او در مسیر رساندن«گل»ها به نخستین قهرمانى تاریخ فوتبالشان ۹گل شامل ۲ هت تریک به ثمر رساند و سه تاى دیگربراى هم تیمی‌هایش ساخت و به علاوه با آن ساق‌هاى بدون محافظ و حرکات تکنیکى زیبایش سمبل فلسفه فوتبال هنرى (میشل هیدالگو) محسوب می‌شد که معتقد بود به جاى تخریب بازى حریف آنها را تشویق به بازى زیبا کرد. فوتبال ناب و تمام هجومى که خروس‌ها در یورو ۸۴ به نمایش گذاشتند تنها با نمونه‌هاى دهه پنجاهى اش قابل قیاس بوده به ویژه دیدارکلاسیک مرحله نیمه نهایى بین فرانسه و پرتغال یک رالى گل بود که ۱۲۰ دقیقه نفس حاضران در ورزشگاه ولودروم مارسى را بند آورد.اسپانیا هم با اسکلت بازیکنان باسک در آخرین لحظات آلمان غربى را ازپا درآورد و به فینال رسید اما ضربه آزاد پلاتینى و سهل انگارى«آرکونادا» یک برد آسان را براى میزبان رقم زد. امواج قهرمانى خیلى زود از پارک دوپرنس به سراسر سرزمین گل رسیدند .فرانسوى‌ها بلافاصله پیشنهاد میزبانى جام جهانى فوتبال ۱۹۹۸ را به فیفا ارائه دادند.

۱۹۸۸آلمان غربى: نارنجى جاودانه

قهرمان: هلند

فینال:هلند۲- شوروى صفر

ستاره جام: مارکو فان باستن (هلند)

آقاى گل: مارکو فان باستن (هلند) با ۵ گل

هرچه به خاطرات کلاسیک و تصاویر سیاه و سفید فوتبال اروپا نزدیک تر می‌شویم، نوستالژى ستاره‌هاى دست نیافتنى کامل ترمی‌شود و این درمورد یورو ۸۸ هم صدق می‌کند و این جام سراسر نارنجى بود. تمام چیزهاى دوست داشتنى هشتمین دوره جام در مارکو فان باستن خلاصه می‌شد و بس.جاودانگى«مارکو» تنها دراین نبودکه انتقام تمام هلندى‌هاى تمام دوران را از تمام آلمان‌ها گرفت که «پرنده استثنایى» (لقبى که همان سال برلوسکنى بر مهاجم هلندى اش گذاشت) با گل‌هاى جاودانه اش ماندگار شد.هت تریک او مقابل انگلستان، گلى که به حالت درازکش وارد دروازه آلمان غربى کرد و سرانجام آن گل جادویى فینال که رینات داسایف را مقهور کرد. بسیارى گل آخر یورو ۸۸ را نماد این جام و البته کامل ترین ضربه اى می‌دانند که در تاریخ فوتبال به تور نشسته است. مارکو از زاویه اى بسیار تنگ در گوشه بیرونى هجده قدم توپى را که از ده‌ها مترعقب تر برایش سانتر شده بود به شکل سرضرب روانه دروازه شوروى کرد به گونه اى که توپ قوسى بى مانند برداشت و سفیرکشان از بالاى دستان داسایف به قعر دروازه رفت.

۱۹۹۲سوئد: تعطیلات شگفت انگیز

قهرمان: دانمارک

فینال: دانمارک ۲- آلمان صفر

ستاره جام: پیتر اشمایکل (دانمارک)

آقاى گل: برکمپ (هلند)، لارسن (دانمارک)، ریدله (آلمان) و برولین (سوئد) با سه گل

وایکینگ‌ها به سفر تابستانى رفته بودند که یوفا همپاى اتحادیه اروپا، یوگسلاوى را مورد تحریم قرار داد. حتى معروف است که لنارت یوهانسن در نخستین تماس تلفنى براى اعلام خبر جایگزینى دانمارک با یوگسلاوى محروم در یورو ۹۲ نتوانست رییس فدراسیون این کشور را پیدا کند. شوروى قطب همیشگى جام ملت‌ها پس از فروپاشى دیوارهاى آهنین تحت نام کشورهاى مشترک المنافع بى یال و کوپال شده بود. فرانسه پلاتینى و انگلستان رابسون هم طبل‌هاى توخالى بودند. درعوض نخستین جام اسکاندیناویایى اروپا، دو پدیده تازه معرفى کرد: سوئد و دانمارک! از طرف دیگر آلمان و هلند به عنوان قهرمان جهان و قهرمان اروپا خود را به نیمه نهایى رساندند ولى در نیمه نهایى و فینال هیچ یک نتوانستند سد راه وایکینگ‌هایى شوند که بدون اردوى آماده سازى خود را به سوئد رسانده بودند. در ابتدا ریچارد مولر نیلسن سرمربى دانمارک از اضافه وزن شاگردانش در جریان تعطیلات نیمه کاره شان شکوه می‌کرد اما آنها یک رهبر بزرگ داشتند: پیتر اشمایکل!

۱۹۹۶انگلستان: فوتبال به خانه بازگشت

قهرمان: آلمان

فینال: آلمان۲- چک یک

ستاره جام: ماتیاس سامر (آلمان)

آقاى گل: آلن شیرر (انگلستان) با ۵ گل

فوتبال سه دهه پس از جام جهانى ۱۹۶۶ دوباره به خانه بازگشت اما این بارنوبت ژرمن‌ها بود تا پیش ازفینال حسرت را به دل جزیره نشین‌هاى انگلستان بگذارند. براى اولین بار مرحله نهایى جام با ۱۶ تیم برگزارشد. میزبان انگلیسى پس از۲۱ماه قحطى گل با مربیگرى ترى ونبلز زیباترین فوتبال را آن هم با آرایش متفاوت ۲-۵-۳و نه ۲-۴-۴ سنتى شان ارائه دادند اما درنیمه نهایى ضیافت پنالتى را به آلمان واگذارکردند تا ملکه ویکتوریا مجبور شود جام قهرمانى را درپایان به ژرمن‌ها واگذارکند اما پدیده جام چک‌ها بودند. کارل پوپورسکى یک تنه چک را به پیش راند تا فینال جام ۷۶ بین چکسلواکى و آلمان غربى تکرار شود اما یاران ماتیاس سامرنتیجه را برگرداندند و انتقام ستاندند. برتى فوگتس، آلمان شکست خورده یورو ۹۲ و جام جهانى ۹۴ را به یک ماشین تاکتیکى بى نقص تبدیل ساخت اما با وجود نقش انکارناشدنى سامر درهدایت این تیم تا قهرمانى، نقش پل گاسکوین درانگلستان و کارل پوبورسکى در چک بیش از سامرستوده شد.

۲۰۰۰ هلند و بلژیک: ناگهان گل طلایى

قهرمان: فرانسه

فینال: فرانسه ۲- ایتالیا یک

ستاره جام: زین الدین زیدان (فرانسه)

آقاى گل: پاتریک کلایورت (هلند)

ساوو میلوشوویچ (یوگسلاوى) با ۵ گل

ایتالیا براى نخستین بار پس از جام ملت‌هاى ۱۹۶۸ به فینال یورو رسید و بازهم با رهبرى «دینوزوف» که حالا به جاى چارچوب دروازه آتزورى درمنطقه فنى می‌ایستاد اما وقتى دیوید ترزگه آن ضربه دراماتیک را به سقف دروازه فرانچسکو تولدو می‌کوبید، کمترایتالیایى باورمی‌کرد که همه چیز تمام شده، فرانسه بلافاصله پس از فتح جهان درخانه، اروپا را هم فتح کرد. مرگ ناگهانى در کمتر از ۱۴ دقیقه گریبان لاجوردى‌ها را گرفت و پس از گل تساوى بخش ویلتورد درثانیه‌هاى واپسین وقت‌هاى تلف شده،«ترزگه» با آخرین گل طلایى یورو به ترزه گل تغییر نام یافت. مرگ ناگهانى ۲ سال بعد درجام جهانى هم به سراغ ایتالیایى‌ها آمد. یورو ۲۰۰۰ پایه گذار بدعت برگزارى مشترک یک تورنمنت بزرگ فوتبال در دو کشور همسایه محسوب می‌شد. جوزف ونگلوش و دیگر کارشناسان یوفا آن را جذاب ترین دوره جام ملت‌هاى اروپا نامیدند و این به پاس بازیهاى سراسرهجومی‌هلند رایکارد بود. شاید اگرمثلث کلایورت، داویدز و کوکو به فینال می‌رسیدند طیف نارنجى قهرمان اروپا می‌شد اما ایتالیایى‌ها در نیمه نهایى نارنجى‌هاى زیبا را با ضد فوتبال کشتند و بهایش را در فینال پرداختند.

۲۰۰۴ پرتغال: سه ضربه سر به دروازه تاریخ

قهرمان: یونان

فینال: یونان یک- پرتغال صفر

ستاره جام: تئودور زاگوراکیس (یونان)

آقاى گل: میلان باروش (چک) با ۵ گل

آقاى یونان حرف اول و آخر را زد و در هر دو بازى افتتاحیه و فینال پرتغال میزبان را شکست داد تا جام مدیترانه اى به تاریخ سازان مدیترانه برسد. شاید در شب‌هاى یورو ۲۰۰۴ آنچه در خاطر فوتبالدوستان و طرفداران تیم‌هاى بزرگ نقش می‌بست به کابوس بیشتر شباهت داشت تا رویا. سرانجام با ضربه سر کاریستئاس در شب فینال این کابوس کامل شد. در واقع یونان پس از صعود از گروه خود هر ۳ بازى مرحله حذفى تا فتح جام را با ۳ ضربه سر کشنده مقابل فرانسه، چک و پرتغال با پیروزى پشت سرگذاشت.خیلى‌ها به کنایه می‌گفتند اتو رهاگل به جاى تیم فوتبال یک دسته فالانژ(جنگجویان تاریخى یونانى که با سپر و نیزه یک دژمتحرک ساختند) ساخته و آبى‌ها به جاى فوتبال، بسکتبال بازى کرده اند.هرچه بود وقتى تئودور زاگوراکیس کاپیتان یونان جام را بالا برد همه می‌دانستند او به نیابت از تمام یونانى‌ها بهترین بازیکن یورو ۲۰۰۴ لقب گرفته است.

۲۰۰۸ اتریش و سوییس: جامی برای کاتالان‌ها

قهرمان: اسپانیا

فینال: اسپانیا یک- آلمان صفر

ستاره جام: ژاوی

آقای گل: داوید ویا (اسپانیا- ۴ گل)

پس از ظهور تیکی تاکای بارسلونا که دومغزمتفکرتیم ملی اسپانیا یعنی ژاوی و اینی یستا طراح آن بودندهمه دیده‌ها به سوی یورو ۲۰۰۸ چرخید تا ببینند آیا این تیکی تاکا می تواند کاتناچیوی ایتالیایی و فوتبال مدرن و مبتنی بر نظم آلمان را مقهور کند. پایان بندی یورو بهترین پاسخ برای چنین سوالی بود. آلمان‌ها طبق معمول حضورشایسته شان درجام‌های معتبر را تداوم بخشیدند. ایتالیا و فرانسه دو فینالیست جام جهانی ۲۰۰۶مایوس کننده بودند واسپانیا با تیکی تاکای معروفش همه رقبا را غافلگیر کرد؛ آلمان نیز درفینال رویایی اسپانیایی‌ها چاره ای جز تسلیم نداشت و جام به کاتالان‌ها رسید. جامی که آغازی شد بر مسیر افتخار آفرین فوتبال ملی این کشور و پایانی طلایی را در فینال جام جهانی ۲۰۱۰ رقم زد. آلمان در نیمه نهایی همین جام مغلوب تیکی تاکای اسپانیا شد و فرم خاص بازی هلند نیز نتوانست دوام بیاورد و کاخ رویاهای نارنجی در دقیقه ۱۱۶ با ضربه اینیستا فرو ریخت. بدین ترتیب پس ازعصر طلایی فوتبال آلمان با گرهارد مولر و بکن باوئر، حضور منحصر به فرد هلند در یورو ۱۹۸۸با آن مثلث طلایی ویرانگر(گولیت، رایکارد و فان باسن)، احیای فوتبال فرانسه با زین الدین زیدان و بازگشت مجدد فوتبال آلمان پس از چند سال افول و خط و نشان کشیدن برای رقبا، فوتبال اسپانیا با تیکی تاکای معروف تاریخ ساز شد و در دو سال دو جام معتبر را صید کرد تا شاید بغض فروخورده هواداران اسپانیایی پس از ناکامی‌های متعدد تیم شایسته شان در ادوار مختلف یورو و جام جهانی به فراموشی سپرده شود.

منبع: روزنامه مردمسالاری