نگاهی به جاذبه‌ها و امکانات گردشگری دره شهر در استان ایلام
هنگام سفر به ایلام، آنچه قبل از هر چیز به چشم می‌آید، طبیعت زیبای استان و آثار تاریخی شگفت انگیزی است که همه جا پراکنده‌اند و اگر کسی به خود زحمت دهد و یکی دو کتاب جغرافیایی را ورق بزند، می‌فهمد که این استان امکان زیادی برای توسعه صنعت، کشاورزی، دامداری و گردشگری دارد. در یک دهه اخیر، عبور کاروان‌های زیارتی از ایلام به مقصد عتبات عالیات، موجب شده زیرساخت‌های گردشگری در این استان تا حدودی سر و سامان بگیرد اما اماکن اقامتی و پذیرایی بیشتر در مسیر تردد کاروان‌های زیارتی و در شهرهایی مانند ایلام (مرکز استان) و دهلران شکل گرفته‌اند؛ حال آنکه بخش‌های مختلف استان ایلام همچون شیروان و چرداول، آبدانان، دره شهر، بدره و ملک شاهی و… پتانسیل زیادی برای جذب گردشگر – خصوصاً از مناطق جنوبی و غربی ایران و نیز از کشورهای حاشیه خلیج فارس – دارند. بویژه، شهرستان دره شهر در ۱۴۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر ایلام و در همسایگی استان لرستان، به جهت تنوع و تعدد آثار دیدنی، می‌تواند یکی از از مناطق نمونه گردشگری در غرب و جنوب غرب کشور باشد.
دره شهر در یک نگاه
شهرستان دره شهر با ۱۴۸۰ کیلومتر مربع وسعت در مسیر جاده ایلام به پلدختر قرار دارد. آب و هوای آن معتدل و خشک و بیشینه و کمینه دمای آن بین ۴۲ تا منفی ۶ درجه سانتیگراد در نوسان است. بارندگی سالانه به طور متوسط ۳۵۰ میلیمتر است. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت دره شهر حدود ۶۰ هزارنفر است. اقتصاد این شهرستان از قدیم به دلیل وجود رودخانه‌های پرآب و زمین حاصلخیز، مبتنی بر کشاورزی بوده است. طبق آمارهای منتشر شده از سوی فرمانداری دره شهر، اراضی کشاورزی این شهرستان بالغ بر ۲۸ هزار هکتار است که ۶ هزار هکتار آن به صورت آبی و بقیه به صورت دیم و غالباً به شیوه‌های سنتی کشت می‌شوند. از نظر قومی، دره شهر مسکن دو گروه لرها و لک هاست و البته شمار کمتری از کردهای ایلامی نیز در این شهرستان سکونت دارند.
از نظر جغرافیای تاریخی، جایی که امروز استان ایلام خوانده می‌شود، در قدیم پشتکوه لرستان نامیده می‌شد. کوهی که سرزمین قدیم لرستان را به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌کرد، کبیرکوه نام دارد. دیواره‌ای است بلند به طول ۲۶۰ کیلومتر که از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و بلندای برخی قله‌هایش به سه هزار متر می‌رسد. دره شهر در دامنه کبیرکوه قرار گرفته و دارای چشم انداز زیبایی از کوه‌های بلند و قله‌های پوشیده از برف و جلگه‌های حاصلخیز و رودهای پرآب و پاره‌ای مناطق جنگلی است. این شهر – و به طور کلی استان ایلام – در دوره ساسانیان (سده سوم تا هفتم میلادی) و تا سده‌های نخستین اسلامی در اوج شکوه و شکوفایی بود و از آن پس رفته رفته جایگاه ممتاز خود در غرب ایران را از کف داد؛ چندان که امروزه از مناطق محروم یا نسبتاً محروم کشور به شمار می‌آید. اما طبیعت زیبا و آثار بازمانده از گذشته به قدری جذاب است که می‌تواند هر ساله میلیون‌ها گردشگر را به سوی این منطقه جذب کند. با این حال، ضعف اقتصاد محلی و سرمایه گذاری نکردن در سطح ملی، موجب شده است که زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگران فراهم نباشد.
شهر تاریخی مهرگان گزک
دره‌شهر به خاطر آب و هوای مطلوب و فراوانی منابع زیستی، از سکونتگاه‌های قدیمی و مراکز بزرگ تمدنی ایران محسوب می‌شود و برخی آثار کشف شده در آن ۶۵۰۰ سال قدمت دارند. با این حال، اوج رونق و شکوفایی این منطقه مربوط به دوره ساسانیان است. در این زمان، دره شهر مرکز یکی از بخش‌های کشور ساسانی به نام مهرگان گزک بود و سیمره خوانده می‌شد. سیمره پس از اسلام نیز موقعیت خود را حفظ کرد اما در سده نهم و دهم میلادی بر اثر وقوع زلزله‌های مهیب ویران شد و دیگر نتوانست شکوه گذشته را بازیابد. با این حال، وقتی حدود ۳۰۰ سال بعد، یاقوت حموی، جغرافیدان عرب از دره شهر می‌گذشت، آن را ناحیه‌ای دید که هم نخل و هم زیتون و هم بادام و هم برف دارد. آنچه اکنون از این شهر باستانی به جای مانده، خرابه‌هایی به وسعت ۱۲۰ هکتار در نزدیکی شهر فعلی است که باستان شناسان بقایای خانه‌ها، کوچه‌ها، بازارها، رواق‌ها و گنبدهای آن را از زیر خاک بیرون کشیده‌اند. خرابه‌های دره شهر در حاشیه شهر کنونی قرار دارند و متأسفانه فاقد تابلوهای راهنما و مسیرهای تعریف شده گردشگری است.
پل گاومیشان
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی وطبیعی دره شهر که درست در مرز استان ایلام و استان لرستان قرار گرفته، پل گاومیشان است. در گذشته، راهی که خوزستان را به مرکز ایران وصل می‌کرد، از این منطقه می‌گذشت و به همین سبب در طول تاریخ، تأسیسات ارتباطی و حفاظتی زیادی در آن ساخته شد. مهم‌ترین‌شان پل گاومیشان است که روی رودخانه سیمره قرار دارد. بیشتر باستان‌شناسان و تاریخ پژوهان بر این باورند که این پل در دوره ساسانی ساخته شده و در دوره‌های بعد بارها بازسازی شده است. اما کسی نمی‌داند که دقیقاً چه زمانی از وسط شکاف برداشته و فروریخته است. ولی علت فروریختنش یا زلزله ۱۰۰۰ سال پیش است یا طغیان‌های سیمره که وحشی ترین رود ایران لقب دارد. ابعاد پل گاومیشان به قدری عظیم است که بخشی از فضای زیرین آن به عنوان اطراق گاه مسافران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. دهانه اصلی پل نیز فوق‌العاده عظیم و میان پل‌های ایران از همه بزرگ‌تر است. در عظمتش همین بس که اگر این دهانه را مانند دهانه یک تونل فرض کنید و پل خواجو و سی و سه پل اصفهان را به صورت یک قطار در نظر آورید، هر دو می‌توانند از زیر دهانه بگذرند! امروزه یک سر پل گاومیشان در استان ایلام و سر دیگرش در استان لرستان است و از تفرجگاه‌های محبوب مردم دره شهر به شمار می‌آید. مناظر طبیعی اطراف پل و ساحل سیمره نیز بسیار زیبا و دلگشاست.
تنگه بهرام چوبین
شکاف‌هایی که دردیواره‌های کبیرکوه وجود دارد، در گذشته راه عبور کاروانیان بود. به همین خاطر استحکامات دفاعی و قلعه‌های زیادی در مدخل این شکاف‌ها برپا شد. معروف‌ترین‌شان استحکامات تنگه بهرام چوبین است که به شهادت نامش احتمالاً از دوره ساسانیان برجای مانده است. طبق داستان‌های محلی، وقتی بهرام چوبین سردار بزرگ سپاه ساسانی دست به شورش زد، در این نقطه پناه گرفت و به همین خاطر تنگه به نام او خوانده شد. به هر روی، علاوه بر اهمیت تاریخی، مناظر تنگه و دیواره‌های سنگی بلند آن نیز بسیار زیباست و از این رو از تفرجگاه‌های مهم مردم ایلام به شمار می‌آید. از جمله مشکلات عمده تنگه بهرام چوبین، زباله افکنی مسافران است که به جهت صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از تنگه، پاکسازی آن بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
دژ شیخ مکان
یکی دیگر از استحکامات دفاعی دره شهر، دژ شیخ مکان (شیخ ماخو یا شیخ محمد خان) است که آن نیز در شکاف کوه و در ابتدای تنگه‌ای به همین نام قرار گرفته است. نهر زلالی هم که در این تنگه جاری است، محیط مصفایی را به‌وجود آورده. از خود دژ چیزی که باقی مانده، تعدادی اتاق و دیواره‌های سنگی در فرورفتگی دیواره کوه است. این استحکامات بیشتر جنبه دیده‌بانی داشته‌اند و از طریق آنها دشت مقابل تنگه شیخ مکان را زیرنظر می‌گرفته‌اند.
قلعه‌های دره شهر
به دلیل موقعیت سیاسی و نظامی دره شهر در دوره ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی، قلعه‌های زیادی در محدوده این شهرستان وجود دارد که بعضی‌شان بیش از هزار سال و برخی حدود صد سال قدمت دارند. قدیمی‌ترین‌شان قلعه هزار در است که در دوره ساسانی ساخته شده و چنان که از نامش برمی‌آید دارای فضاهای متعدد معماری است. از دوره قاجار نیز تعدادی قلعه در دره شهر باقی مانده است. این قلعه‌ها صرفاً کارکرد دیده‌بانی و دفاعی نداشتند، بلکه وقتی والیان پشتکوه برای تفریح و شکار به دره شهر می‌آمدند، در آنها اطراق می‌کردند. بنابراین ساختار دو گانه نظامی-مسکونی دارند. قلعه پوراشرف در مدخل تنگه شیخ مکان یکی از این قلعه‌هاست که از یک سو پشت به کوه داده و از سوی دیگر به دشت وسیع مقابل، چهره می‌گشاید. قلعه دیگر نیز قلعه میرغلام هاشمی است که در روستای فرخ آباد دره شهر واقع شده است. سایر قلعه‌های دره شهر که از شهرت کمتری برخوردارند، عبارتند از قلعه ارمو، قلعه پنج برار مورموری، قلعه زینل و قلعه جهانگیرخان.
بقعه بابا سیف‌الدین
به گفته مردم محلی، بابا سیف‌الدین محمد از نوادگان امام‌موسی‌کاظم(ع) است که بقعه او در روستایی به همین نام قرار گرفته است و کنار آن یک گورستان تاریخی با سنگ مزارهای قدیمی به‌چشم می‌خورد. محیط طبیعی روستا مثل همه نواحی دره شهر زیباست و در آن اطراف یک بیشه طبیعی با درختان انبوه نیز پذیرای مسافرانی هستند که می‌خواهند در دامن طبیعت اطراق کنند. دو زیارتگاه مهم دیگر دره شهر عبارتند از بقعه جابر انصاری در روستای جابر کلم و امامزاده صالح در روستای ماژین.
سفر به دره شهر
دره شهر در موقعیت جغرافیایی۳۳ درجه و ۹ دقیقه عرض شمالی و ۴۷ دقیقه و ۲۴ دقیقه طول شرقی در فاصله ۱۳۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر ایلام قرار گرفته و مسافران معمولاً از سمت ایلام به این شهر می‌روند. خود جاده ایلام به دره شهر دارای مناظر طبیعی بسیار زیبا با چشم‌اندازهای جالبی از کوهستان و جنگل‌های زاگرس است. البته به علت کوهستانی بودن منطقه، طی این مسافت ۱۳۶ کیلومتری حداقل دو ساعت طول می‌کشد. قسمت شمالی دره شهر ارتفاع بیشتری دارد و هوایش ملایم است اما بخش عمده دره شهر در نواحی نسبتاً گرمسیر استان ایلام قرار گرفته و تابستان‌های بسیار گرمی دارد. بنابراین بهار و پاییز فصل مناسب‌تری برای سفر به این منطقه است و البته در این فصول مناظر طبیعی دره شهر نیز زیباترند. خصوصاً باید از منطقه ییلاقی و توریستی کلم (بر وزن سرب) یاد کرد که مناظرش شبیه مناظر جاده‌های کوهستانی استان مازندران است.
اگرچه چند روز تمام را می‌توان به تماشای دیدنی‌های دره شهر اختصاص داد اما امکانات اقامتی این شهرستان بسیار کم است. بهترین جا برای اقامت شبانه هتل یک ستاره و ارزانقیمت «ماداکتو» در خیابان نیروی هوایی است و البته در حاشیه شهر و در دامن طبیعت نیز امکان چادر زدن فراوان است؛ ضمن آنکه باید خطر حمله حیوانات وحشی در این نواحی را نیز در نظر گرفت.
منبع: روزنامه ایران