کزج ماسوله‌ای در اردبیل
خلخال به دلیل قرار گرفتن در مرز دو استان اردبیل و گیلان، چیزهایی از مشخصه‌های هر دو اقلیم را در خود دارد. روستاهای این شهرستان هم تقریبا ترکیبی از سرسبزی گیلان و اقلیم کوهستانی اردبیل هستند.
کزج یکی از همین روستاهاست. بافت سنتی، معماری خاص اماکن مسکونی، قرار گرفتن در کوهپایه، بهره‌مندی از طبیعت بکر و زیبا، جاری شدن رودخانه قزل‌اوزون درست از بین باغات روستا، قدمت و پیشینه تاریخی و صنایع دستی موجب شده این روستا به یکی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل تبدیل شود.
روستای کزج در دامنه تند کوهی به نام «بلدداشی» و در ساحل شرقی رودخانه قزل‌اوزن واقع شده است. نام این روستا برگرفته از یک کلمه محلی به معنای چوبدستی است. کزج در ارتفاع ۱۲۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و تا شهرستان خلخال ۵۷/۵ کیلومتر فاصله دارد. گفته می‌شود ۱۵۰۰ نفر جمعیت دارد. مردم کزج به سختکوشی و تلاش و کار شهرت دارند و باغداری، دامداری و کشاورزی شغل عمده اهالی این دیار است.
انگور، گردو، سیب و گلابی، گیلاس، آلبالو و توت (مخصوصا توت خشک) از محصولات درختی کزج است. جاجیم‌بافی، پلاس‌بافی، جوراب، کلاه و دستکش، طناب و سبدبافی از صنایع دستی این روستا بوده و از قدیم‌الایام رواج دارد.
روستای کزج با بافت متمرکز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده و به همین علت زمین‌های زراعی و باغات بیشتر در حاشیه و پیرامون بافت مسکونی گسترش یافته است.
رودخانه قزل‌اوزن از یک کیلومتری غربی این روستا می‌گذرد. بافت کوهپایه‌ای روستا، چیزی شبیه روستای گردشگری ماسوله را در این روستا پدید آورده است.
مشابهت کزج و ماسوله حتی منشأ بعضی نظریه‌های باستان‌شناسی هم بوده است. گفته می‌شود به علت نزدیکی نسبی دو روستا و مشابهت معماری، می‌توان نتیجه گرفت که اهالی اولیه روستای ماسوله، ابتدا ساکن کزج بوده‌اند و در گذشته‌های دور به آنجا رفته و معماری منحصر به فردش را شکل داده‌اند.
آنچه این روستا را حائز اهمیت ساخته، علاوه بر معماری منحصر به فرد، علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاکید بر حفاظت و حراست از سنن، آداب، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است.
روستای کزج به علت بافت معماری از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز، رنگ‌آمیزی دیوارها، حیاط خانه‌ها، درها و پنجره‌ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و حتی همزیستی مسالمت‌آمیز شیعیان و اهل تسنن ساکن در روستا به یکی از مناطق نمونه گردشگری در اردبیل تبدیل شده است. نمای ظاهری این روستا برای اغلب گردشگران بسیار جذاب است؛ به طوری که در نگاه اول، صدها واحد مسکونی به صورت مکعب‌هایی در کنار هم و همشکل دیده می‌شود که با رنگ‌آمیزی تزئینی ایوان‌ها، تیرهای چوبی ایوان‌ها، پله‌ها، درها و پنجره‌ها، منظره بدیعی را به وجود آمده است.
پشت‌بام بیشتر خانه‌های این روستا کاهگلی بوده و به علت شیب تند محل ساخت و استقرار روستا، پشت‌بام هر خانه‌ای حیاط خانه بالاتر است.