شاهنامه خوانی در بین کودکان
شاهنامه خوانی در بین کودکان:
مردم ایران زمین از دیرباز با داستان‌های شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی مولوی و آثاری از این قبیل که نویسندگان بزرگ سرزمین ما به این مرز و بوم تقدیم کرده‌اند، آشنا هستند از این رو شاهنامه خوانی در میان مردم ما رواج بسیاری داشته است. با مقدمه ای از تاریخ شاهنامه به بررسی بازتاب این روز‌های شاهنامه خوانی در میان فرزندان ایران زمین می‌پردازیم.
تاریخ شاهنامه خوانی:
شاهنامه‌خوانی خواندن اشعار شاهنامه فردوسی به آواز مخصوص است و آن را در دو مجلس مختلف از جمله خوانین و اشراف و دیگری در قهوه خانه ها اجرا می کردند.
شاهنامه‌خوانی را در مجالس خوانین به صورت نشسته و در قهوه‌خانه‌ها به صورت ایستاده اجرا می کردند. شاهنامه خوانی همیشه به صورت انفرادی یا چند نفری اجرا شده و در اجرا‌های اقوام لر همراه با ساز تال (کمانچه محلی خرم آباد) و با سبک خاص خود همراه بوده است. این فرهنگ در بین اقوام لر از بین نرفته و اگر چه کمرنگ‌تر از گذشته اجرا می شود اما همچنان پابرجاست.
در فرهنگ لری شاهنامه خوانی به «شه نومه» خونی معروف است و شاهنامه‌خوانی با نقالی تفاوت دارد. در شاهنامه‌خوانی گفتار و رفتار اغراق‌آمیز وجود ندارد و قصه‌گو با استفاده از لحن خودش داستان را بیان کرده و گاهی نیز از برخی حرکات برای رساندن معنی بهره می‌برد، اما نقالی به نوعی اجرای نمایش تک نفره است و اجرایش پیچیده‌تر از شاهنامه‌خوانی است.
شاهنامه بی اغراق برای همه گروه‌های سنی داستان‌های مناسب دارد. کوچکتر‌ها بیشتر با بخش‌های اسطوره‌ای همانند داستان سیمرغ، زال، ضحاک ماردوش و داستان پرواز کیکاووس و… ارتباط برقرار می‌کنند و برای جوانان هم عاشقانه‌های بسیار شیرین و آموزنده در شاهنامه داریم؛ مثل داستان بسیار دلکش ازدواج زال و رودابه و پهلوانی‌ها و دلاوری‌های فراوان و البته همه این داستان‌ها سرشار از مضامین تربیتی و نکات آموزنده هستند.
داستان شنیدن و نقل کردن آن با اجرای نمایش توسط کودکان بسیار جذاب است. شاهنامه مملو از داستان هاست و داستان چیزی است که خرد جمعی در آن اتفاق نظر دارد و حاصل تجربه مردم است. سال ها نیاکان ما با داستان زندگی کرده اند و تاثیر آن همیشه عمیق بوده است.
هدف از شاهنامه خوانی برای کودکان:
شاهنامه خوانی ابزار تربیتی دارد. بافت داستانی شاهنامه فردوسی به گونه ای است که همه افراد، از کودکان تا بزرگسالان را به خود جذب می کند.
جذابیت نهفته در شاهنامه قدرت یادگیری کودک را افزایش می دهد. کودکان در خواندن آن با هم همراه می شوند و نکات آموزشی، اخلاقی، عرفانی و … که در آن وجود دارد را یاد می گیرند.
فضای شاهنامه فضای بزرگی، عزت، اخلاق و جوانمردی است. اگر شاهنامه وارد ذهن کودک یا بزرگسال شود، خود به خود می تواند به عنوان بازدارنده از خطا عمل کند. تکرار چنین داستانی از دوران کودکی می تواند مقام و منزلت انسانی و وارستگی را در انسان شکل دهد. ذهن کودک در حال رشد و شکل گیری است و اگر از همان ابتدا سعی کنیم قوانین و قواعد هنجار مانند پیمان بستن، دلاوری، راستی و درستی، خردورزی، مهر، خدمت و … در ذهن کنجکاو و کاوشگر کودک و نوجوان نقش ببندد، مسائل روانی و تربیتی کودک به سمت و سوی مثبتی سوق پیدا خواهد کرد. بهترین زمان برای یادگیری شاهنامه خوانی زمانی است که جنین داخل رحم مادر است. جنین صدای مادر را می شنود.
نکات مهم درباره شاهنامه خوانی برای کودکان:
– بهتر است آشنایی کودکان و نوجوانان با شاهنامه با قصه گویی آغاز شود.
– در آشنا کردن کودکان و نوجوانان با شاهنامه، هدف را قصه گویی و شادی و لذت قرار دهید و بر جنبه داستانی متن تاکید کنید. درک مفاهیم را به عهده ی مخاطب بگذارید.
– در ترویج داستان های شاهنامه نباید شتاب زده عمل کنیم. بهتر است بدون شلوغ کردن ذهن مخاطبان، فرصت دهیم از داستان شگفت زده شوند.
– اجرای نمایش خلاق و تهیه ی دیوار نگاره، نقاشی و کلاژ از صحنه های داستان یا فضا سازی و مجسمه سازی از شخصیت ها با گل سفال، برای کودکان و نو جوانان بسیار جالب است.
– تهیه ی فیلم و آلبوم عکس از فعالیت های شاهنامه خوانی و برگزاری نمایشگاهی از آن ها و دعوت از دانش آموزان، والدین و مسولان مدرسه برای بازدید، انگیزه ی خوبی برای ادامه شاهنامه خوانی است.
– چگونگی خواندن شاهنامه، در شوق انگیز کردن آن برای کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است. مروج (شاهنامه خوان) باید مسلط، خوش صدا و آشنا به فن بیان باشد.
– کتاب های باز نویسی شده را در اختیار کودکان و نوجوانان بگذارید. فرصت دهید با تماشای تصاویر، بدون توضیح شما صحنه های داستان راتجسم کنند و تصویری عینی در ذهن شان پدید بیاید.
– باید بازنویسی هایی از شاهنامه را انتخاب کنیم و در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دهیم که ریزه کاری های داستان های شاهنامه را بهتر منتقل کنند و نثر روان و ساده ای داشته باشند.
منبع: بیتوته