یازده دلیل مهرورزی به سینمای داریوش مهرجویی

برای من، داریوش مهرجویی نه تنها یک هنرمند و سینماگر حرفه‌ای، بلکه شخصیتی برجسته، خاطره‌‌انگیز، محبوب و عزیز‌‌است! نخستین بار به خاطر تماشای فیلمی‌از مهرجویی پا به سینما گذاشتم و آن حس عجیب و رویایی که پس از دیدن»هامون» بر روی پرده جادویی سینما، همه وجودم را فرا گرفت حسی بود که مرا با سینما آشنا کرد. مهرجویی و فیلم «هامون» دوستی من با سینما بود، و این سرآغاز یک دوستی تازه بود که برای همیشه و تا ابد ادامه دارد. سینمای مهرجویی با ما چه کار کرده است؟ چه چیزی باعث ‌‌می‌شود که سینمای او را دوست داشته باشیم و چرا پس از دیدن فیلمی‌از مهرجویی می‌توان ساعت‌‌ها نشست و از آنچه که دیده‌ایم صحبت کنیم و در نهایت با خودمان بگوییم که با مهرجویی به کجاها رفته‌‌ایم؟ با «گاو»، با «دایره مینا»، با «اجاره نشین‌‌ها»، با «بانو»، «سارا»، «پری» و «لیلا»، با «درخت گلابی»، با «مهمان مامان»، با… راستی «هامون» را چند بار دیده‌ایم؟؟؟ و چرا حالا نیز پس از گذشت سال‌‌ها از ساخت «هامون»، هنگامی‌که دوباره در سالن‌های سینما اکران ‌‌می‌شود، با تمام وجود به استقبال آن ‌‌می‌رویم و همان حسی را به «هامون» داریم که برای نخستین بار به او داشتیم؟ سینمای مهرجویی حاوی یک زنجیره از ویژگی‌‌هایی است که ما را به سمت خود ‌‌می‌کشاند، ویژگی‌هایی که فرآورده و محصول ذهن او هستند.

۱- اولین نکته‌‌ای که در مورد سینمای مهرجویی برایم جالب است و همیشه آن را ستایش ‌‌می‌کنم، شناخت او از مردم است. مهرجویی به طرز شگفت‌‌انگیزی مردم را ‌‌می‌شناسد. او زندگی مردم )فقیر، متوسط، اشرافی) را به بهترین شکل ممکن به تصویر‌‌می‌کشد وگویی که سالها با آنها در ارتباط بوده و زندگی کرده؛شادی‌‌ها وغم‌‌های مردم را ‌‌می‌شناسد، درد و زبان آنها را ‌‌می‌شناسد. در فیلم خیره کننده و نئورئالیستی «گاو»، مهرجویی – بحران روستایی دورافتاده را پس از مرگ یک گاو که تنها گاو روستا هم هست، به همراه عشق مش حسن به گاوش، به طریقی به تصویر ‌‌می‌کشد که گویی هیچ دوربین و فیلمی‌در کار نیست؛ فضا و شخصیت‌‌ها و زندگی مردم روستا، بسیار به واقعیت نزدیک است وتصویری که از فیلم «گاو» ‌‌می‌بینیم، تصویری واقعگرایانه است و در حقیقت مهمترین دلیل موفقیت فیلم را ‌‌می‌توان در همین مورد یافت؛ تصویری واقعی از زندگی مردم روستا. این مورد در دیگر فیلم‌‌های مهرجویی نیز قابل مشاهده است، فیلم «اجاره نشین‌‌ها» که موضوع آن به زندگی مردم طبقه متوسط ‌‌می‌پردازد و یا در فیلم «مهمان مامان» که شاهد خصوصی‌ترین لحظات زندگی مردم هستیم، با تمامی‌لذت‌‌ها و غم‌‌ها و شادی‌‌های آنها. مهرجویی با سینما، زندگی را به نمایش ‌‌می‌گذارد. شخصیت‌‌های او زندگی را زندگی ‌‌می‌کنند.

۲- نکته دیگرکه یکی ازمهمترین عوامل سازنده و تاثیرگذاردرسینمای مهرجویی به حساب ‌‌می‌آید،فیلمنامه است. مهرجویی تقریبا فیلمنامه بیشتر آثارش را خودش نوشته و به همین جهت است که حضورش را در فیلم‌‌هایش شاهدهستیم. مهرجویی این توانایی را دارد که با کلمات، تصاویر را بنویسد و جزئیات آنچه را که تخیل ‌‌می‌کند و ایده‌‌هایی که به ذهنش ‌‌می‌آید را نگاه کند. گرچه فیلمنامه نویسانی هستند که به او درنوشتن فیلمنامه کمک ‌‌می‌کنند، اما همواره مهرجویی خود صاحب فیلمنامه‌‌هایش بوده، فیلمنامه‌‌هایی که ممهوربه نام مهرجویی هستند.

۳- نکته مهم دیگراز سینمای مهرجویی،»ایده» است. بیشتر آثار مهرجویی از یک ایده ساده سرچشمه ‌‌می‌گیرند و رفته رفته رشد ‌‌می‌کنند و در نهایت به شکل یک اثر سینمایی به بالندگی ‌می‌رسند. مهرجویی می‌گوید:(سوژه‌‌های فیلم‌‌هایم گاهی در میان اطرافیانم و از یک برخورد ساده، گاهی از یک تصویر و یا با خواندن یک کتاب ‌می‌آیند و یا گاهی بر اثر یک تجربه در زندگی ام شکل می‌گیرند). ازاین رو ‌می‌توان سینمای مهرجویی را برآمده از زندگی دانست که به شکل بی واسطه‌ای از دل واقعیت بیرون ‌می‌آیند.

۴- مهرجویی یک سینماگر حرفه‌ای است و با هنر و سینما بزرگ شده است. او علاوه بر فیلمنامه نویسی در دیگرمراحل فنی فیلمسازی نیزتبحر دارد. مثلا تدوین برای مهرجویی اهمیت ویژه‌ای دارد. تدوین در آثار مهرجویی صرفا برای سرهم کردن یک داستان نیست؛ تدوین او فکر شده است و از تازگی و طراوت خاصی برخوردار است. همچنین مهرجویی در طراحی صحنه و دکور، طراحی لباس و گریم،عکاسی و موسیقی نیز تبحر دارد، و این شناخت از تکنیک‌‌ها و دقت او بر این موارد، سینمای او را محکم‌تر ‌‌می‌کند. مهرجویی از آن دست فیلمسازانی است که برای حرفه خود ارزش و احترام قائل است. او بر تمامی‌جزئیات و موارد دقت دارد. از طراحی صحنه و دکورو لباس گرفته تا تدوین، نورپردازی، انتخاب لوکیشن و… مهرجویی بر روی تک تک این موارد کار ‌‌می‌کند و با دقت کار‌‌می‌کند واین یکی ازخصایصی است که کمتر فیلمسازی درکشورمان آن را رعایت ‌‌می‌کند.

۵- نکته دیگری که در سینمای مهرجویی حائز اهمیت است، شخصیت‌‌های آثار اوهستند. فیلم‌‌های مهرجویی فیلم‌‌های شخصیت‌پردازی هستند. این شخصیت‌‌ها همواره در جستجوی معنویت هستند، در جستجوی معنا برای آگاهی از خویشتن. شخصیت‌‌های مهرجویی شخصیت‌‌هایی آمیخته با درد و رنج هستند. آنها با درد تکامل ‌‌می‌یابند و این بهترین راه برای تطهیر روح آنهاست. سرنوشت شخصیت‌‌های مهرجویی اینگونه است و به این طریق رشد ‌‌می‌کنند تا اینکه به واقعیت و به یک آرامش خاص برسند. آنها همواره با مرگ و زندگی و عشق و تلاش درگیرهستند.

۶- از موارد مهم دیگر سینمای مهرجویی بهره‌گیری او از اقتباس ادبی است. در سینمای ایران کمتر فیلمسازی وجود دارد و یا بهتر باید گفت که جرات دارد که فیلمی‌بر اساس یک اثر ادبی را کارگردانی کند و یا اگر این کار را انجام ‌‌می‌دهند، به شکلی صحیح و کامل آن را انجام نمی‌دهند. در کارنامه مهرجویی ‌‌می‌توان فیلم‌‌هایی را یافت که براساس آثار ادبی ساخته شده‌اند و یا ایده آن از یک اثر ادبی سرچشمه گرفته است. اما شیوه‌ای که مهرجویی از آن برای استفاده از اقتباس ادبی در آثارش انجام ‌‌می‌دهد متفاوت و مستقل است. او در این آثار، قدم به قدم اثر را دنبال نمی‌کند تا آن را به تصویر بکشد و سعی ‌‌می‌کند که معناهای اثر ادبی منتقل نشوند و در اصل با استفاده از کلمات هرآنچه را که ‌‌می‌خواهد نشان ‌‌می‌دهد. مهرجویی فرآیند کاملا متفاوتی را دنبال ‌‌می‌کند. او در واقع از یک اثرادبی الهام ‌‌می‌گیرد و اثرشخصی خودش را ‌‌می‌سازد. بهره گیری مهرجویی ازاین شیوه، زیبایی خاص و دیدنی به سینمای او ‌‌می‌دهد.

۷- از دیگرمشخصه‌‌های سینمای مهرجویی ‌‌می‌توان به رابطه فلسفه درآثاراو اشاره کرد. به طورکلی موضوع فلسفه را ‌‌می‌توان درهمه آثارمهرجویی مشاهده کرد. مهرجویی خودش معتقد است که زندگی هرکسی به فلسفه آغشته است وهرکسی به هرطریقی مدام درگیر آن است. سینمای مهرجویی رفتار و نگرش‌‌ها را عرضه ‌‌می‌کند وهمواره ‌‌می‌کوشد که معنای وجودی شخصیت‌‌ها و دنیای پیرامونشان را مطرح کند تا ازاین طریق بتواند کیفیت رفتاری شخصیت‌‌ها و معنای دقیق تر زندگی را به نمایش بگذارد.از این رو سینمای مهرجویی سینمای هستی و وجود است، سینمایی که مخاطب را به فکر کردن وا‌‌می‌دارد و روح او را دچار تغییر و تحول ‌‌می‌کند.

۸- نکته بعدی که در آثار مهرجویی قابل مشاهده است، موضوع تنهایی شخصیت‌‌ها و بحران روانی آنهاست. بیشتر شخصیت‌‌های مهرجویی آدم‌‌های تنهایی هستند. هر کدام از این شخصیت‌‌ها دچار بحران‌‌هایی ‌‌می‌شوند که آنها را به انزوا و تنهایی ‌‌می‌کشاند. گاهی تلخی گذشته و هراس از آینده، گاهی معضلات ذهنی و حضور افکاری که کنار آمدن با آنها دشوار ‌‌می‌شود، گاهی مسائل فرهنگی، دینی و فلسفی و گاهی مسائل روانشناختی که یکی از موثرترین و مهمترین مشخصه‌‌های سینمای مهرجویی محسوب ‌‌می‌شود . روانشناسی شخصیت‌‌ها و دقت بررفتار آنها، تمرکز برآسیب‌‌های روانی و به تصویرکشیدن آنها، به شخصیت‌‌هایی که مهرجویی خلق ‌‌می‌کند زندگی ‌‌می‌بخشد و رفتار آنها را باورپذیر ‌‌می‌کند.

۹- نکته دیگری که در سینمای مهرجویی اهمیت دارد، نقش موسیقی در فیلم‌‌های اوست. با نگاهی به زندگی نامه مهرجویی خواهیم دید که او از دوران نوجوانی اهل موسیقی بوده و به این هنر علاقه نشان داده است. او در نواختن سنتور و پیانو تبحر دارد. مهرجویی از نخستین فیلمسازانی بود که در فیلم خود «الماس ۳۳» از موسیقی ارژینال استفاده کرد که اولین تجربه فیلمسازی او نیز بود. در فیلم «گاو» نیز از یک موسیقی ساده استفاده کرد که بسیار با فضای روستایی و شخصیت‌‌های فیلم همخوانی داشت وخودش نیز در اجرای موسیقی‌اش شرکت داشت و از نوازندگان سنتور بود. در فیلم‌‌های»اجاره نشین‌‌ها»،»هامون»،»میکس»،»بمانی»،»مهمان مامان» موسیقی کاربرد بسزایی دارد. در فیلم توقیف شده «سنتوری»، مهرجویی علاقه‌اش را بیش از پیش به موسیقی نشان ‌‌می‌دهد و موسیقی در فیلم معنای واقع گرایانه‌ای پیدا ‌‌می‌کند. مهرجویی در فیلم‌‌هایش به شیوه‌ای اصولی و هوشمندانه از موسیقی استفاده ‌‌می‌کند. موسیقی در فیلم‌‌هایش سنجیده و هماهنگ هستند و در کار تنیده ‌‌می‌شوند. او خوب ‌‌می‌داند که کجا و چگونه از موسیقی استفاده کند. در بین آثار او، هستند فیلم‌‌هایی که درآنها موسیقی نقش چندانی نداشته باشد و یا استفاده نشده باشد. مثلا در فیلم»دایره مینا» موسیقی نقش چندانی ندارد و یا اصلا در فیلم «درخت گلابی»، مهرجویی از یک قطعه موسیقی آماده (اثر:فیلیپ گلس ( استفاده ‌‌می‌کند که به خوبی با بافت فیلم همخوانی دارد. مهرجویی هنر موسیقی را خوب ‌‌می‌شناسد و خوب ‌‌می‌داند که به چه طریقی از آن بهره بگیرد.

۱۰- از نکات مهم و ارزشمند سینمای مهرجویی،حضور و نقش بازیگران درفیلم‌‌های اوهستند. مهرجویی همواره درفیلم‌‌هایش ازبازیگران خوب بهره ‌‌می‌گیرد.عمده این بازیگران،حرفه‌ای هستند؛ اما شیوه کار مهرجویی با بازیگران به طریقی است که هرکدام از آنها گویی که دراولین نقش‌هایشان حضور‌‌می‌یابند. مهرجویی خالق دو شخصیت مهم سینمای ایران نیز هست. در فیلم» گاو» با خلق شخصیت مش حسن، عزت‌اله انتظامی‌را به سینمای ایران معرفی کرد و با فیلم «هامون» زنده یاد خسرو شکیبایی را که یکی از محبوب ترین و تاثیرگذارترین شخصیت های تاریخ سینمای ایران به حساب ‌‌می‌آیند، را معرفی کرد. انتخاب بازیگران یکی از مهم ترین مراحل کار فیلمسازی مهرجویی است. در اینجا گزیده‌ای از نام بازیگران آثار مهرجویی را ‌‌می‌بینیم: عزت الهن انتظامی،علی نصیریان، بیتا فرهی، زنده یاد خسروشکیبایی، اکبر عبدی، حمید جبلی، گوهرخیراندیش، زنده یاد حمیده خیرآبادی، فتحعلی اویسی، نیکی کریمی، امین تارخ، علی مصفا، لیلا حاتمی، همایون ارشادی، زنده یاد نعمت الله گُرجی، محمدرضا شریفی نیا، گلاب آدینه، پارسا پیروزفر، امین حیایی، ژاله علو، بهرام رادان و…

۱۱- مهرجویی یک سینماگر حرفه ای است. ساختار سینمایی او، از تدوین تا صدا، رنگ و نورپردازی و… هر چقدر روبه جلو ‌‌می‌رود، پخته تر و دقیق تر و حرفه‌ای‌تر ‌‌می‌شود. مهرجویی فیلمسازی است که به لحاظ فرم آثارش ‌‌می‌توان او را صاحب سبک دانست. در فیلم هایش ‌‌می‌توان کاملا حضورش را تشخیص داد. مهرجویی اینک در هشتمین دهه زندگی اش و با بیش از ۴۰ سال سابقه فیلمسازی، همچنان خستگی ناپذیر است و هنوز آثارش سرشار از اندیشه اند و تازگی دارند. آثار مهرجویی هرکدامشان یک تجربه جدید است و هرگز تکرار نشده اند. این فیلمساز بزرگ سینمای ایران در طول مسیر فیلمسازی اش، هرگز به بیراهه نرفته و همواره کوشیده آنچه را که ‌‌می‌خواهد بسازد. مهرجویی فیلمسازی است که تحت هر شرایطی فیلم اش را ‌‌می‌سازد. و مهرجویی یک هنرمند است، هنرمندی که ‌‌می‌تواند با هر سلیقه‌‌ای کنار بیاید؛ حتی شخصی ترین فیلم های او نیز برای هر نوع مخاطبی مناسب است و آن را راضی نگه ‌‌می‌دارد. مهرجویی یک حرفه‌‌ای است.

منبع: روزنامه مردمسالاری