نخستین مدارس دخترانه در ایران
ستایش و سپاس حضرت یزدان را جلت عظمه درخور و سزاست که خلغت خلقت به موجودات پوشانیده و انسان را برای طی مراتب علم و معرفت برگزیده و اساس ترقی و تربیت برایش فراخنده… ( نظام نامه مدرسه معرفت خامنه ـ ۱۳۱۷ قمری) تا زمان مشروطه در شهرها، به ویژه در پایتخت ـ تهران، مکتبخانههاى زنانه دایر بود. «میرزا باجى خانم» عنوانی بود که برای معلم یا مدیر این مکتب خانهها با آن نامیده میشدند. دخترها هر روز صبح، کتاب قرآن و خوراکی خود را در دستمالی میپیچیدند و بعد از اینکه چادر به سر میکردند، همراه والدین و یا برادر بزرگترشان به مکتب میرفتند. بعد از ورود به مکتب خانه، دخترها چادر و روبنده خود را برمیداشتند و چادر نماز سر میکرده و به اتاق میرزا باجی خانم میرفتند. سپس هر دختر بر روی زیراندازی که با خود آورده بود کنار خلیفه (دختر بزرگ مکتب) درسش را آماده میکرد و بعد از آن، کنارتشکچه ملاباجى میرفت و درس خودش را پس میداد. کتاب درسى دخترها اول از همه، قرآن مجید بود.
در روزنامه مجلس،شماره ۵۹، یکشنبه ۹ صفر ۱۳۲۵ در اعلان تاسیس دبستان دوشیزگان توسط بى بى خانم وزیراف چنین آمده:
«این دبستان، دختران بین هفت تا دوازده سال را میپذیرد و داراى پنج معلم زن است. برنامه آموزشى این دبستان شامل: نامه مشق قلم، تاریخ ایران، قرائت کتاب طباخى، قانون مذهب، جغرافیا و علم حساب بود. ثبت نام در این مدرسه به ازاى پرداخت وجه معینى صورت میگرفت، ولى در ابتداى تأسیس آن، براى جذب محصلین، به ازاى ثبت نام هر دو نفر شاگرد، یک نفر مجانى پذیرفته میشد.»
در همین دوره، مدارس دیگرى در تهران تأسیس و بازگشایى شدند که میتوان به: «مدرسه ناموس» «ترقى بنات» «ماهرخ گوهر شناس» «تربیت نسوان» «دره المعالى» اشاره کرد.
در مورد تاریخچه مدارس دخترانه در ایران مطالبی ذکر شد، اما کمتر در مورد مدرسه دخترانه شهر خامنه سخن به میان آمده است. مطالب حاضر، در مورد مدرسه دخترانه معرفت خامنه و به نقل از دفترچه خاطرات مرحوم حاج میرزا موسی احمدی خامنه تهیه شده است. حاج میرزا موسی احمدی خامنه، یکی از اولین معلمهای وارسته این مدرسه (دومین مدرسه نوین ایران) بود.
قبل از مشروطه تعلیمات دختران در خامنه (خامنه در ۷۲ کیلومتری غرب تبریز واقع شده) معمول بوده و در این زمان، ملا خانمها و ملا باجیها به شکل مکتبی به تعلیم دختران مشغول بودند. میرزا حبیب معرفت که به عنوان اولین مدیر مدرسه پسرانه رایگان معرفت مشغول به کار بود، همسر خود ربابه معرفت را از تاریخ ۱۲۹۶ شمسی که توسط خودش آموزش دیده بود، به عنوان مدیر مکتب خانه دخترانه در منزلش مامور تشکیل مکتب خانه کرد. بر اساس آنچه که در خاطرات نوشته شده، این مدرسه ۳۰ شاگرد داشته و بعد از آنکه یکی از شاگردان مدرسه بنام بلقیس احمدی به قدر کفایت آموزش میبیند، او نیز شروع به آموزش به دختران میکند و از سال ۱۳۰۲ شمسی در منزل خود به تعلیم دانش آموزان پرداخت و ۲۵ دانش آموز در مکتب خانه او حضور داشتند.
این کلاس تا تاریخ ۱۳۱۴ شمسی به کار خود ادامه داد تا اینکه در تاریخ مذکور حمید میرزاپور به سمت مدیریت دبستان پسرانه معرفت خامنه منصوب شد و از این تاریخ دبستان به صورت مختلط اداره میشد. در این تاریخ دانشآموزان کلاسهای اول و دوم دختران ۸۰ نفر ذکر شده که در سال ۱۳۲۹ شمسی دبستان دخترانه از پسرانه جدا شد.
در سال ۱۳۳۴ اداره فرهنگ وقت دبستان دو کلاسهای بنام بنفشه به مدیریت میرزا موسی احمدی و آموزگاری سکینه حاج جعفری و اکرم قوامی کامران در خامنه تاسیس کرد که تا سال ۱۳۳۴ هر سال یک کلاس به آن اضافه شد. اولین دوره فارغ التحصیلان کلاس ششم ۱۶ نفر بودند. در سال ۱۳۳۲ مدیریت مدرسه نیز به خانم حاج جعفری واگذار شد تا از این تاریخ به بعد تمام امورات مدرسه دست بانوان باشد.
تعداد دانش آموزان در سال ۱۳۲۹ در دفترچه خاطرات ۲۲۷ نفر ذکر شده است.
در سال ۱۳۳۶ به دلیل کثرت دانش آموزان دبستان بنفشه خامنه، عمارت دیگری اجاره و سه کلاس اول و دوم و سوم در آن دایر شد و بدین ترتیب دبستان دخترانه معرفت تاسیس و مدیریت مدرسه به بانو رزقلم آسمانه واگذار شد. تعداد دانش آموزان این مدرسه در این سال ۸۳ نفر ذکر شده است.
در این دوره کارتهای تشویقی «آفرین» توسط حاج اسدالله معرفت چاپ شده بود که جملهای که به زبان عربی که بر روی آن نوشته بود جلب توجه میکند: «یتیم کسی نیست که پدر و مادرش را از دست داده باشد یتیم آن کسی است که از علم و سواد بی بهره است». این جمله می تواند سیما و جلوه مدارس ایران باشد.
منبع: روزنامه اطلاعات