آشنایی با بازارهای سنتی ایران
بازار واژهای فارسی است و ریشه آن در زبان پهلوی بهاچار به معنی مکان قیمتها است. از نظر تاریخی، بازار به محلی اطلاق میشود که خریداران و فروشندگان برای مبادله کالا یا خدمات به آن مراجعه میکنند.
مجموعه بازار در ایران از دوران ساسانیان در شهرهایی که رونق بازرگانی داشتند شکل گرفت. بازار به عنوان نهادی اقتصادی اجتماعی استخوانبندی شهر و روستاهای بزرگ به شمار میرود.
هسته ابتدایی بیشتر بازارها در حوالی دروازه مهم شهر تشکیل شده و در امتداد مسیرهای اصلی گسترش و ادامه مییافت. شکلگیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن بستگی داشته است.
تعامل و هماهنگی بین عناصر بازار همواره به پویایی بازار کمک میکند. عناصری چون راسته اصلی، راستههای فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان را از فضاهای ارتباطی بازار به شمار میآیند.
بازار وکیل:
بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳ ه. ق) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفتهاست. در کنار بازار مکانهای دیگر چون مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در قرار گرفتهاند. این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از کریم خان زند است که هنوز مورد بهرهبرداری قرار دارد. گمان میرود شاه زند پس از دیدن بازار قدیمی لار (از آثار دوران شاه عباس کبیر) طرح آن را در شیراز ریختهاست.
بازار اصفهان:
بازار اصفهان یکی از قدیمیترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه میباشد . امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به بازار عریان منتهی میشود این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام الملک و مسجد جامع، بازار نظامیه یا نظام الملکی نیز گفتهاند و تا نیم قرن پیش رشتههای طولانی و متعددی این بازار را به بازارهای دروازه طوقچی و بازار غاز و میدان وصل می کرده است. از انشعابات دیگر آن، بازار ریسمان و مدرسه کاسه گران است . مجموعه آثار تاریخی دیگری مانند مدرسه ملا عبدالله، مسجد جارچی باشی، مدرسه صدر، مدرسه نیماورد و کاروان سراهایی از عهد صفویه و قاجاریه مانند کاروان سرای مخلص، گلشن وتیمچه ملک و بسیاری کاروان سراها و تیمچههای دیگر و حمامهایی از عصر صفویه بر اهمیت تاریخی مجموعه معماری بازار بزرگ اصفهان که از سر در قیصریه تا سر در مسجد اصفهان امتداد دارد افزوده است.
بازار قزوین:
مجموعه بازار قزوین با معماری جالب و قدیمی خود، یکی از مکانهای دیدنی شهر قزوین است.سابقه بازار در قزوین به یکهزار سال می رسد و با گذشت زمان این بازار تا دوره صفوی رشد میکند و در این دوره با انتخاب قزوین بهعنوان پایتخت ایران و پس از آن با احداث طرحهای قابل توجهی در دورهٔ قاجار مانند سرای سعد السلطنه در همجواری بازار به علت قرار گرفتن شهر قزوین در محور ارتباطی پایتخت بهغرب و شمال ایران ارزش فوقالعادهای بهآن داده می شود. اما مجموعه بازار کنونی به دوره صفویه نسبت داده میشود و قسمت اعظم بناهای کنونی آن در دوران قاجار ساخته شده است.
بازار تبریز:
بازار تبریز یکی از بزرگترین و مهمترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا بهشمار میرود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شدهاست. این بازار از سمت شرق به عالیقاپو (مجموعهٔ کاخهای ولیعهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخشهایی از شمال رودخانهٔ مهرانرود را شامل میشود و این دو بخش به وسیلهٔ پلهای چوبی که در امتداد راستهبازار قرار دارند، به هم متصل میشوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشهٔ دارالسلطنهٔ تبریز و به دست اسدالله خان مراغهای ترسیم شدهاست.