انیسالدوله، سوگلی با درایت ناصرالدین شاه
نام انیسالدوله به عنوان باهوشترین و با درایتترین همسر ناصرالدین شاه در تاریخ آمده است. او که نام اصلیاش فاطمه بود، پدرش را زود از دست داد و توسط عمهاش در مازندران بزرگ شد. زمانی که ناصرالدین شاه برای شکار به محلی به نام امامه رفته بود، فاطمه را دید که چوپانی میکرد. خوش زبانی و خوش صحبتی فاطمه باعث شد ناصرالدین شاه او را به تهران و حرمسرا بیاورد. فاطمه را مدتی به دست جیران (سوگلی سابق شاه) سپردند تا به او آداب معاشرت بیاموزد و وقتی جیران درگذشت، خانه و اثاث او به فاطمه رسید و به این ترتیب مقام و جایگاه بالایی پیدا کرد. فاطمه دوست داشت باسواد شود و با کمک چند نفر از ملاباجیهای اندرونی خواندن و نوشتن آموخت. بعد از مدتی به همسری شاه در آمد و لقب «انیسالدوله» گرفت. انیسالدوله چهره چندان زیبایی نداشت اما قلم، سیاست و هوش او باعث شد شاه امتیاز ویژهای بین سایر زنان دربار برای او قائل باشد.
اداره امور حرمخانه شاهی برعهده انیسالدوله بود و کم کم لقب ملکه ایران را گرفت. او نخستین ملکه ایران است که تا اروپا مسافرت کرد ولی حضور دختران اشرافزاده روسی و مراسم غربی در جریان خوشآمدگویی باعث شد ناصرالدینشاه انیسالدوله را به تهران برگرداند. شاه در طول سفر مدام نگران عصبانیت انیسالدوله از بازگشت اجباریاش به کشور بوده و در تلگرافی از لندن، احوال خواجگان و منشی و اقوام وی را نیز جویا شدهاست. انیسالدوله در واقعه تحریم تنباکو هم نقش زیادی داشت و بلافاصله بعد از صدور فتوای مراجع، دستور داد قلیانها را از حرمخانه جمع کردند. او موقوفات زیادی هم داشت. وقف «جیقه الماس» به حرم امیر المؤمنین (ع)، «پرده مروارید» به آستان اباعبدالله (ع)، ضریح نقره برای شهدا کربلا، «نیم تاج الماس» به آستان مقدس امام رضا (ع)، تعمیر درنقره طلاکوب مسجد گوهر شاد، وقف روستای کاشانک و بنای پلی در ناصر آباد از توابع لواسان از کارهایی است که در تاریخ به نام انیسالدوله ثبت شده است. انیسالدوله بسیار به ناصرالدین شاه علاقه داشت و به او وفادار بود. در تاریخ آمده که مدتی پس از کشته شدن ناصرالدین شاه حقوق ماهانهاش را که اسکناسهای منقش به تصویر ناصرالدین شاه بود، برایش فرستادند. انیسالدوله با دیدن اسکناسها و عکس شاه به گریه افتاد و مدتی بعد سکته کرد و مرد. البته اسنادی هم نشان میدهد که گواهی فوت او با عنوان مرگ بر اثر یرقان صادر شده است. انیسالدوله هنگام مرگ ۴۲ سال داشت.