بی‌بی کوکب، نخستین زن سفرنامه نویس ایرانی

حاج بی‏ بی‏ کوکب بختیار در تاریخ ایران به عنوان نخستین زنی که سفرنامه نوشته، مشهور است. او دختر نصیرخان سردار جنگ ایلخانی بختیاری بود که در سال ۱۲۷۱ هجری شمسی متولد شد و توانست برخلاف بسیاری از دختران آن زمانه، به علت علاقه پدرش به علم و دانش زیر نظر معلم‌های سرخانه درس بخواند و باسواد شود.

او بانویی اهل علم و سیاست و مطالعه بود و زمانی که در ملک شخصی‌اش یعنی عمارت دزک در چهارمحال بختیاری ساکن بود، پذیرای شخصیت‌های مشهور ادبی ورجال بود؛ از دکتر محمد مصدق تا علامه دهخدا. عمارت دزک در فهرست آثار ملی هم ثبت شده و آن‌طور که در زندگینامه دهخدا آمده، تألیف لغتنامه، امثال و حکم در این عمارت و با استفاده از کتابخانه مجهز آن آغاز شده است. عبدالعلی خسروی از مورخان بختیاری درباره او ‏نوشته است: «بی‏بی کوکب ازخانواده خوانین بختیاری و از زنان فاضله روزگار خود بود. او با سنت شکنی‏های خود تمام‏کارهای سیاسی و اجتماعی مردان را انجام می‏داد.»

سرآرنولد ویلسون از ایرانشناسان و کارشناسان بزرگ خاورمیانه هم در خاطرات خود درباره بی‌بی کوکب نوشته: «در اینجا باید گفت که من در بین مردم ایران از هر طبقه اعم از ذکور و اناث حتی در میان رجال سیاسی این کشور کمتر کسی را دیده‌ام که به اندازه این بی‌بی وسعت اطلاعات داشته باشد.»

او همراه همسرش فتحعلی خان سردار معظم بختیاری به مسافرت اروپا رفت و چند کشور و شهر اروپایی را دید و خاطراتش را در سفرنامه‌ای نوشت که هم از لحاظ ارزش ادبی و اطلاعاتی که درباره اروپای آن زمان در آن آمده اعتبار دارد و هم اینکه برخلاف بسیاری از سفرنامه‌های آن دوره‌ها، نشانه‌ای از فریب فرنگ خوردن در آن نیست و بی‌بی کوکب به هویت و فرهنگ ملی و مذهبی خود وفادار مانده و از آن دفاع کرده است. البته این تنها کار بی‌بی کوکب نبود. او همان زمان که در عمارت دزک زندگی می‌کرد، برای اینکه اشتغال برای زنان ایجاد کرده و مانع بیهوده گذشتن زندگی آنها شود، نخستین کارگاه‌های قالیبافی و قلاب‏دوزی را راه‌اندازی کرد که بسیار هم معروف شد و تولید انبوه هم داشت.

حاج بی‏ بی کوکب اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۹ هجری شمسی درگذشت و در تکیه میرفندرسکی اصفهان دفن شد که آرامگاه خانوادگی و اختصاصی بزرگان بختیاری است.