رسوم شب یلدا برای عروس و دامادها
یکی از جشنها و رسومات باستانی ایرانیها شب چله یا همان شب یلدا است، در این شب تمام افراد فامیل به دور هم جمع شده و به خانه بزرگ فامیل میروند، صحبت میکنند، غذاهای خوشمزه و سنتی میخورند، فال حافظ میگیرند و تا دم دمهای صبح بیدار میمانند. در برخی از نقاط ایران، برای دخترانی که تازه ازدواج کردهاند و یا در مرحله نامزدی و عقد هستند؛ هدایایی برده میشود. در شب چله خانواده عروس از مهمانها پذیرایی کرده و میزبان جشن میباشند، اصطلاحاً خانواده داماد شبنشین را مهمان پدر عروس هستند و از طرفی هدایایی نیز از سمت خانواده داماد به عروس تقدیم میکنند که این هدایا با توجه به سنتهای هر شهر، مختلف و متفاوت است.
البته این رسم در مقایسه با گذشته بسیار تغییر کرده است و بیشتر جنبه تجملاتی به خود گرفته است. در گذشته تمام هدایا را بر روی یک سینی بزرگ قرار میدادند که به آن طبق میگفتند و آن را بر سر میگذاشتند و به خانه عروس میرفتند، امروزه در برخی از شهرهای کوچکتر، هنوز هم این آداب و رسوم مانند گذشته جریان دارد و از طبقهای کوچکتری استفاده میکنند و آن را به زیبایی تزئین میکنند.
هدایایی که در این شب برای عروس میبردند و در بیشتر مناطق یکسان است به شرح زیر میباشد:
در یک طبق و یا سبدهای جداگانه میوههای تزئین شدهای مانند انار، کیوی، خیار و …. قرار میدهند، هندوانه را حکاکی کرده و کدو تنبل را نیز با تزئیناتی در کنار آنها میگذارند. در کنار میوهها، تزئین آجیل، خرید کیک و گل آرایی یکی دیگر از مواردی است که در این شب انجام میشود. غذاهایی مانند ژلههای تزئین شده، شکلات، پفیلا و پشمک نیز بهصورت اختیاری و با تزئینهای زیبا در کنار آن قرار داده میشود.
در کنار این خوراکیهای خوشمزه و تزئین شده معمولاً از سمت داماد چند هدیه به عروس نیز تقدیم میشود، در بیشتر موارد این هدیهها شامل کفش، کیف و پالتو است و درصورتیکه خانواده داماد از نظر مالی توانایی داشته باشند یک تکه طلا مانند پلاک، النگو یا انگشتر به عروس پیشکش میکند، قرار دادن دیوان حافظ در کنار این هدایا، زینتبخش سفره خواهد شد و یک نماد باستانی از شب یلدا است.
تمام این هدایا را با ربان های قرمز، و شیک در سبدها و ظرفهای مخصوص تزئین میکنند. زیرا تزئین و زیبایی آن ارزش هدایا را بیشتر کرده و احترام بیشتری برای عروس و خانواده آن نشان داده میشود.
البته در کنار همه این موارد، هر منطقه و شهر ایران بسته به فرهنگ، آب و هوا و محصولات محلی خود، سنتهای ویژهای نیز دارند که در این قسمت به برخی از این شهرها و مناطق میپردازیم و با سنتهای آنها در شب چله عروس و دامادها آشنا میشویم:
شب چله عروس در گیلان
در استان گیلان، خانواده داماد سینی که به آن طَبق گفته میشود را تزئین کرده و برای خانواده نوعروس میفرستد. در این طَبق میوه و خوراکیها و تنقلات ویژه شب یلدا قرار داده شده که تمام آن را به زیبایی آراستهاند و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار دهند که این کار با توجه به منطقه گیلان یک رسم جا افتاده است، گیلانیها معتقدند که فرستادن ماهی باعث خیر، برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس میشود. در این شب حتماً داماد میبایست چای نبات را در منزل عروس بخورد تا مراسم به پایان برسد.
شب چله عروس در مازندران
در مازندران در شب یلدا، رسم بر این است که در شب چله، از سوی داماد برای عروس یا نامزد، خرجی میفرستند. یعنی همه آنچه را که خانواده عروس، برای شب چله نیاز دارد. در کنار آن هدایایی بسته به بضاعت مالی داماد در کنار این خرجی گذاشته میشود. این خرجی پس از غروب آفتاب به خانه عروس فرستاده میشود. در برخی روستاهای مازندران رسم بر این است که در شب چله، دارا و نادار، همه باید پلو خورش بخورند.
شب چله عروس در آذربایجان
در آذربایجان این رسم به کمک اقوام انجام میشود، در بیشتر شهرهای آذربایجان خانواده داماد در دوران نامزدی پسرشان، خوانچه طبق را به خانه عروس میفرستند، اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچهها کمک میکنند. محتویات خوانچهها عبارتاند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین میشود. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی میپردازند. اقوام این طبقها را بر سر میگذارند و به خانه عروس میروند، مادر عروس نیز بعد از دریافت این طبقها، هدایایی مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال را به آنها تقدیم میکند. طبقها در اتاق مهمان قرار داده شده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت میکند. در تبریز بعد از ازدواج دو زوج و در اولین یلدای زوج جوان در خانهشان، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی با کفش و چادری است روانه منزل آنها میکند.
شب چله عروس در همدان
شب چله عروس یا یلدونه، هدایایی است که خانواده داماد برای خانواده دختری که تازه عقد کرده و هنوز ازدواج نکرده است میبرند و خانواده عروس هم برای داماد در عوض پارچه پیراهنی و وسیلهای تهیه میکنند و به داماد هدیه میدهند
شب چله عروس در خراسان
در خراسان نیز رسم و سنت شب چله عروس رایج است؛ در شب چله مردهای جوان خانواده داماد طبقهایی را به خانواده عروس تقدیم میکنند، این طبقها شامل میوه، آجیل، شیرینی و لباس نو میباشد. مادر عروس نیز به رسم یادبود لباسی و یا پارچهای را در سینی خالی میگذارد و به منزل داماد میفرستد. یکی دیگر از سنتهای قدیمی که امروزه کمتر به آن توجه میشود سرحمومی در شب چله است. در این مراسم داماد در حمام مردانه و عروس در حمام زنانه به حمام میروند و رقص و پایکوبی و چوب بازی مراسم حنا بندان بعد از شستن و کیسه کشی داماد انجام میشود. داماد تا قبل از شب زفاف فقط در مناسبتهای خاص و از جمله شب چله مجاز است تا شب در خانه عروس بماند.
شب چله عروس در مرکزی
در مناطق روستایی این استان، رسم چله عروس رواج دارد و خانواده داماد به خانه عروس هدیههایی میفرستند، این هدایا در طبقهایی قرار داده شده و تزئین میشود و به همراه شام، میوه و شیرینی توسط پیکی برای عروس فرستاده میشود. در مقابل خانواده عروس نیز بهعنوان تشکر هدایایی که معمولاً دستکش و یا جورابی پشمین است پیشکش میکنند.
شب چله عروس در اصفهان
اصفهان یکی از شهرهایی است که به این سنت پایبند بوده و به شاخ و برگ دادن به آن، این رسم را بهصورت تجملاتیتر برگزار میکنند. در قدیم در شهر اصفهان، خانواده داماد هدیه یا خوانچه به خانه نوعروس میفرستادند، خوانچهها شامل آجیل شب یلدا (کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند، انجیر و خرما)، میوه شب یلدا (انار، هندوانه، سیب، گلابی انباری) و غذای شب چله (چنانچه مقدور باشد پلو ماهی و در غیر این صورت یکی از غذاهای محلی: مانند کوفته، گندی، دلمه، چرب و شیرین یا غیره) است و در کنار آن هدایایی برای عروس نیز در نظر گرفته میشود. در روزگار قدیمیتر صندوقهایی تهیه میکردند و از هر نوع میوه یک صندوق به خانه عروس میفرستادند و در آنجا باهم جشن میگرفتند و صحبت میکردند و در صبح روز بعد میوهها را در بین فامیلها تقسیم میکردند.
شب چله عروس در قزوین
در قزوین نیز شب چله عروس بهصورت سنتی ادامه دارد و خانواده داماد با فرستادن “خونچه چله” در کنار هدایای زمستانی به خانواده عروس احترام میگذارند. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع میوه مثل گلابی هندوانه، خربزه، به و سیب، با تزئینات زیبا قرار داده میشود.
شب چله عروس در لرستان
در لرستان رسم بر این است که خانواده داماد با فراهم کردن بساط مهمانی و هدایایی از عروس و خانواده عروس دعوت میکنند. این مراسم در خانه بزرگترها انجام میشود. درواقع بزرگان خانواده و فامیل با تهیه هدیههایی برای تازه عروسها از آنها برای شرکت در این مراسم دعوت میکنند.
متحرک کننده بود