تأثیر گرانی سکه بر مهریه و درخواست آن
وقتی اوضاع اقتصادی به هم میریزد، نرخ سکه بالا و پایین میشود و زندگی خیلیها تغییر میکند. اصولاً وقتی روابط خوب است، آدم ها با هم مشکلی ندارند و عاشقانه هم را دوست دارند، گران شدن طلا همسر را در به اجرا گذاشتن مهریه ترغیب نمیکند. اما اگر عشق ها تبدیل به نفرت ودوستیها به دشمنی تبدیل شده باشد، مشخص است بالا رفتن سکه افراد را به طمع میاندازد، معلوم است مردی که ۱۰۰۰ سکه مهر زنی که با او دشمن است کرده، هر شب خواب زندان میبیند. سهیلا مدتهاست با همسرش اختلاف دارد. انواع و اقسام راه ها را رفته از پادر میانی بزرگترها تا ساعت ها صحبت با انواع و اقسام مشاوران و روانشناسان. آخرش هم به این نتیجه رسیده که زندگیاش با حمید به بنبست رسیده است و هیچ راه درمانی ندارد. تنها راه جدایی است و بس و حالا که میخواهد مهریهاش را به اجرا بگذارد مصادف شده با بالا و پایین شدن قیمت سکه و حرف و حدیثهایی که در مورد مهریه پیش آمده. همین هم باعث شده به دفتر وکالت بیاید تا بپرسد در نهایت میتواند مهریهاش را بگیرد یا نه؟
سکه گران شده
«در هیچ موردی توافق نداریم. شوهرم بشدت بد اخلاق و بد دهن است. هیچ کنترلی روی اعصابش ندارد و با هر بهانه شروع به داد و بیداد میکند. به خاطر زندگی با این آدم تبدیل به آدم عصبی شدهام که داروی اعصاب مصرف میکنم. واقعاً باید جدا شوم و به من گفتند در مملکت ما راه جدایی از اجرا گذاشتن مهریه میگذرد. اما این روزها حرف هایی میشنوم بدجور توی دلم را خالی میکند. اینکه مهریه را دیگر نمیخواهند به قیمت روز محاسبه کنند و… نمیفهمم دقیقاً میخواهند چه کنند؟ یعنی قیمت سکه را در زمان ازدواج در نظر بگیرند؟ «هرکسی که در گیر مردی بد است با شنیدن حرف هایی که این روزها پیچیده همین نگرانیها را پیدا میکند برای همین هم باید به همه آنهایی که راجع به مهریه حرف میزنند بگویم که: با توجه به ماهیت مهریههایی که به شکل سکه هستند چنین چیزی امکان پذیر نیست.بله مهریه سهیلا و بیشتر مهریههایی که ما درگیر هستیم همان مهر المسمی است.مالی که خود زن مقدار آن را تعیین میکند که میتواند عین معینی باشد یا مقداری پول باشد. اگر مهریه عین معین باشد نظیر سکه طلا نمیتوان هزینه آن را محاسبه کرد و به زن داد و باید عیناً خود مال به هر قیمتی باشد به فرد پرداخت شود.بنابر این مهریه سهیلا اصلاً قابل محاسبه نیست که بخواهد کم و زیاد شود بلکه باید عیناً به صورت سکه پرداخت شود.»
انواع مهریه
سهیلا باز هم نگران است میگوید بارها شنیده که مهریه را به نرخ روز میدهند و… پس این شنیدهها چیست؟ نگرانی سهیلا باعث میشود تا انواع مهریه را برای وی توضیح دهم: «بله مهریه انواع متفاوتی دارد که اگر بدرستی تعیین شود قابل مطالبه خواهد بود. مهر المسمی که عبارت از میزان مالی که بهعنوان مهر در عقد نکاح ذکر میشود و مورد توافق زوجین است.این مهر مرسوم همه عقد هاست. حال اگر این مهر به صورت پول نقد تعیین شود در زمان دادن دادخواست مهریه از قاضی شعبه میخواهیم که آن را به نرخ روز (رسمی بانک مرکزی) محاسبه کند. انواع دیگری از مهریه هم وجود دارد که ممکن است زمانی سر و کارتان با آنها بیفتد که عبارتند از:
مهر السنه، مهری است که پیامبر اکرم صلواتالله علیه و آله برای حضرت فاطمه علیهاالسلام مقرر کردند و آن عبارت از ۲۶۲ مثقال و نیم پول نقره مسکوک. مهر المثل که اگر در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوجین میتوانند پس از وقوع عقد با توافق مهر تعیین کنند، حال اگر قبل از تراضی برای تعیین مهر نزدیکی شود زوجه مستحق مهر المثل است و مهر المثل عبارت از مالی است که با در نظر گرفتن وضع خانوادگی و حال اقربا و نزدیکان زوجه تعیین میشود.
نوع دیگر از مهر که کمتر با آن سر و کار داریم مهر المتعه است که اهمیت بسیاری دارد و عقد نکاح بدون تعیین آن باطل میشود. مهر الساعه هم در حقیقت همان مهریه در ازدواج موقت است.
نوع دیگر مهر المثل هم هست که در حقیقت اگر در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوج مصمم باشد که زوجه را قبل از نزدیکی طلاق دهد مهر المثل تعیین میکنند بنابراین تعیین میزان مهر المثل نسبت به وضع خانوادگی زوجه و مهریه تعیین میشود.
مالهای قابل مهر
برای سهیلا این سؤال پیش آمد که پس هر مالی را میتوان بهعنوان مهریه تعیین کرد یا نه؟ «البته که هر مالی را نمیتوان بهعنوان مهریه تعیین کرد. مهریه باید واجد شرایط زیر باشد:
– مهر باید حتماً ارزش مالی داشته باشد. بنابراین آنچه ارزش مالی ندارد نمیتوان بهعنوان مهریه تعیین کرد.
– ازنظر شرع وقانون قابل انتقال ومعامله باشد. لذا نمیتوان مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت مانند خوک رابهعنوان مهریه تعیین کرد.
– زوج مالی را میتواند مهر قراردهد که خود مالک آن باشد بنابراین اموال عمومی یا مال موقوفه را نمی توان مهر قرار داد.
– ضرورتی ندارد که مهر حتماً معین باشد. بلکه انجام عمل یا حرفه آموزی یا تدریس هم میتواند مهریه باشد. مثل آموختن قرآن یا آموختن رایانه را به زوجه میتواند موضوع مهر قرار داد.
فوری یا با تأخیر
مهریه در صورتی که یک مال معین (عین معین) باشد، به محض وقوع عقد متعلق به زن است و زن میتواند در آن تصرف کند. حتی اگر زن بعد از گذشت مدتی مهریه عین معین را مطالبه کند، میتواند منافع آن را نیز بخواهد. بنابراصل تمام تعهدات عندالمطالبه است و باید بعد از وقوع عقد انجام شود. پس مهریه باید بعد از وقوع عقد به او پرداخت شود. گاهی مهریه به صورت عندالاستطاعه تعیین میشود. در این حالت قدرت اجبار مرد به پرداخت مهریه از بین میرود. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن میتواند از حقی که به «حق حبس» معروف است استفاده کند. در این حالت زن میتواند تا زمانی که مهریه را دریافت نکرده، از شوهرش تمکین نکند. اگر زن از این حق استفاده کند و دادگاه بهدلیل عدم توان مالی مرد، مهریه را تقسیط کند، زن میتواند تا پایان پرداخت اقساط، همچنان از تمکین خودداری کند. اگر زن مهریه را به صورت کامل دریافت کند، اما پیش از وقوع نزدیکی از همسرش جدا شود، باید نصف مهریه را به شوهر برگرداند. چون عدم وقوع نزدیکی، مانع استحقاق کامل زوجه نسبت به مهریه است. در حقیقت مالکیت زن بر مهریه متزلزل است تا زمانیکه نزدیکی واقع شود. اگر نکاح دائم یا موقت به هر دلیلی باطل باشد، زن مستحق دریافت مهریه نیست و اگر قبلاً آن را دریافت کرده باشد، شوهر میتواند آن را پس بگیرد. اگر زن از بطلان نکاح آگاه نباشد و نزدیکی رخ بدهد، بر اساس ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی، زن استحقاق مهرالمثل دارد. در صورت وفات زوج بعد از نزدیکی، زن مستحق تمام مهریه است.
کمرهایی که زیر این بار میشکند
بله مهریه حق زن است و در آن شکی نیست اما وقتی ثبات اقتصادی وجود ندارد و عرف هم عین معینی مانند سکه را بهعنوان مهریه پذیرفته و بالا و پایین شدن این عین معین خیلیها را زمین گیر کرده وقت آن است که قانون به کمک بیاید و طوری که حقوق بانوان پایمال نشود جلوی فاجعه را بگیرد. عرف هم در این زمینه بیتأثیر نیست. همان طور که میدانید در سالهای گذشته شاهد شکلگیری رسم تعیین مهریههای سنگین بودهایم. البته پس از تصویب قانون حمایت از خانواده جدید، اوضاع کمی دستخوش تغییر شده است. براساس ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده «هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهارآزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده(۲) قانون اجرای محکومیتهای مالی است.(حکم جلب) چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج، ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.» یعنی با توجه به این قانون، اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد، مرد بهدلیل عدم توان پرداخت مهریه حبس میشود. اما اگر میزان مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، موارد مذکور فقط نسبت به ۱۱۰ سکه قابل اعمال است و نسبت به مقدار بیشتر، باید اموال شوهر را معرفی و توقیف کرد و دیگر نمیشود او را به زندان انداخت.»
کم و زیاد
سهیلا فکرهای زیادی کرده اینکه شرط هایی را برای شوهرش بگذارد. چیزهایی که شرایط را بهتر کند «خانم وکیل راستش با خودم گفتم مهریه چندانی ندارم از شوهرم بخواهم مهریهام را بالا ببرد و به این شرط به خانه برگردم. آیا چنین چیزی امکان پذیر است؟ برایش توضیح دادم که در حقیقت چنین کاری امکان پذیر نیست و قبلاً چنین بحثی در عالم حقوق پیش آمده، ماجرایش هم این است که سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در بخشنامههای ثبتی مقرر کرده بودکه «چنانچه بهعلل مختلف زوج قصد افزایش میزان مهریه زوجه را که در سند رسمی نکاحنامه آمده است داشته باشد، این عمل باید بهموجب اقرارنامه رسمی که در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت میرسد، صورت گیرد. دفاتر اسناد رسمی نیز بهاستناد همین بخشنامه با تنظیم اقرارنامه ثبتی، مهریهها را افزایش میدهند.»
این بخشنامه باعث میشود تا یک شخص حقیقی (فرد معمولی)از آن به دیوان عدالت اداری شکایت کند و با غیرشرعی دانستن، خواستار ابطال بخشنامه شود.
دفتر حقوقی و امور بینالملل سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در پاسخ به شکایت مذکور اعلام میکند که با «عنایت به قسمت (ب) از بند ۱۵۱ مجموع بخشنامههای ثبتی تا اول مهرماه سال ۱۳۶۵ که اشعار میدارد: «چنانچه بهعلل مختلف زوج در مقام ازدیاد مهریه زوجه برآید این عمل باید بهموجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت میرسد…» و مستنداً به ماده ۱۹۰ قانون مدنی قصد طرفین و رضایت آنها جهت کاهش یا افزایش مهریه شرط اقدام کنند.
در نامه اداره کل امور اسناد و سردفتران سازمان ثبت نیز چنین آمده است،« قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامههای ثبتی، درماهیت براساس اصل آزادی اراده انسانها و قاعده «الناس مسلطون علی اموالهم» با در نظر گرفتن اینکه مهریه در عقد دائم از ارکان عقد نیست و همچنین با رعایت شرایط ماده ۱۹۰ قانون مدنی تنظیم شده است و نه درجهت حکم به افزایش مهریه پس از تنظیم عقد؛ کما اینکه زوجین با استفاده از همین اصل و قاعده، بعضاً در جهت کاهش میزان مهریه مافیالقباله فیمابین خود پس از عقد نیز اقدام میکنند و منع و جلوگیری از اعمال چنین حقوق مسلمی، مغایر با مبانی محرز و شناخته شده مذکور است. هرچند که این حقوق را میتوان به نحو بیع یا صلح هم اعمال کرد. لذا قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامههای ثبتی با قوانین و مقررات موضوعه مغایرت ندارد.»اما با توجه به درخواست ابطال این بخشنامه از سوی شاکی بواسطه غیرشرعی بودن آن، دیوان عدالت اداری در نامهای موضوعی بررسی شرعی این بخشنامه را از شورای نگهبان استعلام میکند که دبیر شورای نگهبان در پاسخ اعلام میکند: «مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعاً صحیح نیست و ترتیب آثار مهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شد.» خلاصه اینکه هر تصمیمی که میخواهید در مورد مهریه تان بگیرید همان اول کار بگیرید چون بعداً دیگر نمیشود مهریه را افزایش داد.
منبع: مجله ایران بانو