بیماری اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟

بیماری اوتیسم یک نوع اختلال نورولوژیک عملکرد مغزی است که علائم روانشناختی آن معمولاً در بازه سنی ۱ تا ۳ سال بروز می‌کند. مغز افراد مبتلا به بیماری اوتیسم توانایی عملکرد مناسب در قبال رفتارهای اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی با دیگران را نداشته و در زمینه ارتباط صحیح با دیگران به درستی عمل نمی‌کند. این گونه افراد چه در سنین خردسالی و چه در سنین سالخوردگی در زمینه ارتباطات کلامی، رفتارهای اجتماعی، فعالیت‌های سرگرم کننده، بازی و در بعضی موارد حتی انجام کارهای شخصی روزانه نیز دچار اختلال می‌شوند. در بیش از نیمی از کودکان اوتیسمی در مدت کوتاهی پس از تولد اختلالات یادگیری و رشد ذهنی مشاهده شده و در برخی دیگر ممکن است در ابتدا سالم به نظر برسند اما در حدود بین ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی عوارض و نشانه‌های آن بروز کرده و کودک توانایی خود در صحبت کردن و ارتباطات اجتماعی با محیط اطراف را از دست خواهد داد. این گونه کودکان در ظاهر سالم بوده اما هنگامی که مورد محبت دیگران قرار می‌گیرند واکنش‌های نادرست و نابجایی از خود بروز می‌دهند؛ مثلاً هنگامی که در آغوش گرفته می‌شوند به یکباره فریاد زده و یا زیر گریه می‌زنند و به تماس‌های حسی و یا عاطفی عکس العمل شدید و پرخاشگرانه نشان می‌دهند.

علت بروز بیماری اوتیسم

معمولاً عملکرد غیر عادی مغز منجر به ایجاد این نوع اختلال در فرد می‌شود و تاکنون هیچ نوع دلیل دیگری برای ابتلای آن کشف نشده است. ژنتیک و توارث از مهم‌ترین عوامل درونی و عوامل زیست محیطی می‌باشد و بیماری‌های عصبی هم در ابتلای به اوتیسم موثر هستند.

ساختار مغز افراد اوتیسمی
شواهدی که از اسکن‌های مغزی این کودکان با کودکان عادی صورت گرفته، بیان کننده این نکته مهم است که مغز کودکان دچار بیماری اوتیسم از نظر اندازه و ساختار با مغز کودکان سالم کاملا متفاوت است.

آشنایی با دنیای کودکان اوتیسمی
این گونه کودکان دنیای بسیار متفاوتی نسبت به سایر کودکان دارند. کودک در هنگام قرارگیری در مجامع شلوغ و پرجمعیت دستش را برروی گوش‌هایش گذاشته، چشم‌هایش را می‌بندد و شروع به داد و فریاد می‌کند؛ ذهن اینگونه کودکان توانایی درک، پردازش و تحمل صداها و تصاویر مبهم از محیط اطراف را نداشته و بسیار زودتر از سایر بچه‌ها از محیط شلوغ و صدای زیاد خسته می‌شود و با فریاد و گریه این ناتوانی را بروز می‌دهند. این نوع بیماری که نوعی اختلال روحی و روانی است از همان سال‌‌های ابتدایی کودکی، خود را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهد. چون کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم توانایی قرارگیری در هیچ جمعی را ندارند؛ معمولا در سنین کودکی قابل تشخیص و تا حدودی نیز قابل درمان هستند. بنابراین فرایند شناخت و مهمتر از آن درمان؛ اگر در سنین پایین‌تر صورت بگیرد؛ بیماری به طور کلی رفع می‌شود زیرا مغز کودک قابلیت تطابق بیشتری با محیط داشته و راحت‌تر پذیرای مسائل خواهد بود. کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم معمولاً هیچ تفاوتی از نظر ظاهری با سایر کودکان ندارند و هیچ‌گاه نمی‌توان از نظر ظاهری این بیماران را تشخیص داد. تنها نوع رفتاری که در قبال رفتار دیگران از خود نشان می‌دهند و در واقع عکس العمل‌های غیر عادی آن‌ها در مقابل دیگران نشان دهنده وجود این اختلال در آنها خواهد بود؛ مثلا اگر برای این کودکان یک لطیفه خنده‌دار گفته شود آن‌ها هیچ‌گاه به لطیفه و شوخی دیگران نمی‌خندند و در واقع بی‌تفاوت بوده و هیچ واکنشی نسبت به آن نشان نمی‌دهند. این افراد در رفتارهای ارتباطی غیر کلامی نیز مانند ارتباطات کلامی دچار مشکل هستند و امکان برقراری ارتباط برای آنان از طریق زبان بدن، نگاه و کلام وجود ندارد. در برخی موارد که بیماری شدت بیشتری یافته؛ این کودکان حتی توانایی برقراری ارتباط چشمی را نیز نخواهند داشت.

نشانه‌ها و علائم رفتاری تشخیص بیماری اوتیسم

مجموعه‌ای از رفتارها، علائم و فعالیت‌‌های محدود و تکراری از جمله نشانه‌‌های ابتلای کودک به این نوع بیماری است؛ در واقع این گروه کودکان یک نوع رفتار کلیشه‌ای و پرتکرار دارند و مرتب از آن استفاده می‌کنند؛ مثلا هنگامی که وارد اتاق شخصی این گونه کودکان می‌شوید در کمال تعجب خواهید دید که چه نظم سختگیرانه و سنگینی در اتاق حاکم است و همچنین خواهید دید که این گونه کودکان چقدر از برهم زدن سیستم اتاق و نظم حاکم بر آن خشمگین خواهند شد مثلا اگر صندلی اتاق را اندکی از جایش تغییر دهید و یا بخواهید جایگاه وسایل شخصی‌اش را اندکی تغییر دهید با واکنش بسیار تند این کودکان از این عمل مواجه خواهید شد که با داد و فریاد و خشم بسیار همراه است و ناچار می‌شوید آن را به جای قبلی برگردانید. همچنین این گونه افراد بسیار تحت تاثیر وسایل چرخشی قرار می‌‌گیرند؛ مثلاً با دیدن پنکه یا چرخش ماشین لباسشویی تا مدت‌ها روبه روی دستگاه نشسته و همزمان با کارکرد دستگاه آن‌ها نیز سر خود را هم جهت با چرخش این وسایل خواهند چرخاند.

معمولاً اینگونه بچه‌ها به یک اسباب‌ بازی خاصی علاقه ویژه دارند؛ به طوری که حتی لحظه‌ای آن را از خود جدا نکرده و وابستگی شدیدی به آن وسیله داشته که اگر آن را از او جدا کنید پریشان حال گشته و دنیایش زیرورو می‌گردد؛ به طوری که حالت فردِ دیوانه و پریشان را به خود می‌گیرند. برخی کودکان اوتیسمی نیز ممکن است در مقابل درد از خود واکنش متفاوتی نشان دهند مثلاً بعضی از این بچه‌ها هنگامی که با چاقو دست خود را می‌برند اصلا احساس درد نکرده و به آن بی‌تفاوت هستند، در برابر آسیب دیدگی سایر اعضای بدنشان نیز همین گونه خواهند بود؛ ممکن است به جایی خورده و به شدت آسیب دیده باشند اما تا دیگران به آنها متذکر نشوند متوجه عمق آسیب دیدگی بدنشان نمی‌شوند. برخی دیگر از کودکان اوتیسمی حس لامسه بسیار قوی داشته به طوری که در مقابله با کوچکترین ضربه‌ها در حد حتی سر سوزنی، برخورد شدید و پرخاشگرانه داشته و دچار دردهای شدیدی می‌شوند مثلا در مقابل قطرات باران و یا دانه‌های آبی که از دوش حمام به رویشان می‌ریزد عکس العمل‌های وحشتناکی از خود بروز می‌دهند و فریادهای خشمگینانه ابراز کرده و درد عمیقی مانند زخم چاقو یا خنجر خوردن خواهند داشت.

نشانه‌های افراد مبتلا به بیماری اوتیسم

در افراد مبتلا به این بیماری رفتار‌ها و موقعیت‌های زیر قابل مشاهده است:
۱- در برابر تغییر از خود مقاومت نشان می‌دهند و تمایل زیادی به یکنواختی اوضاع دارند.
۲- در بیان نیازها و علایق خود دچار مشکل هستند و بیشتر از اداها و اشارات در بیان مطلب خود استفاده می‌کنند.
۳- خنده‌های نابجا، گریه‌های بی‌مورد، ترس‌ها، استرس‌ها، نگرانی‌های بی‌علت و برخی مشکلات رفتاری در کودکان از جمله علائم دیگر این بیماری است.
۴- معمولاً تنهایی را ترجیح می‌دهند.
۵- در برقراری ارتباط با همسالان خود و سایر افراد ناتوان هستند.
۶- پرخاشگری و بهانه گیری‌های بی‌دلیل دارند.
۷- در سخن گفتن و مهارت‌های کلامی تاخیر دارند.
۸- تکرار طوطی‌وار کلمات، صداها و دستوراتی که به آن‌ها می‌دهید.
۹- به طور مداوم به کار یا حرکت خاصی مشغول هستند.
۱۰- حرکت‌های بدنی تکراری مداوم مانند تکان دادن بی‌دلیل دست‌ها و یا کل بدن را دارند.
۱۱- برای مدت طولانی با یک وسیله مثلا چرخاندن مداوم چرخ ماشین بازی سرگرم هستند.
۱۲- نسبت به بچه‌های دیگر به وضوح پرتحرک‌تر یا کم تحرک‌تر هستند.
۱۳- آموزش و یادگیری نکات آموزشی ساده برای آن‌ها آسان نیست.
۱۴- حرکات بدنی آنها نرم و عادی نیست.
۱۵- معمولاً در برابر نام خود و دستوراتی که به آنها می‌دهید بی‌تفاوت هستند و عکس العمل نشان نمی‌دهند.

نحوه آموزش به کودکان اوتیسمی و مسئله یادگیری در آن‌ها

این نکته را از خاطر نبرید که اگرچه کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم فرایند یادگیری طولانی‌تر و به نسبت سخت‌تری نسبت به کودکان عادی دارند اما نباید هیچ‌گاه از آموزش این کودکان ناامید شد. این کودکان در زمان مناسب و در واقع تشخیص درست و انتخاب روش صحیح درمان می‌توانند رفتارهای درستی از خود نشان داده و به موقع مطالب را بیاموزند. برخی از این کودکان ممکن است از نظر گفتاری و ارتباطی تاخیر در یادگیری را تجربه کنند اما می‌توانند با کمک مربی توانگر و خانواده دلسوز و مهربان به جبران کمبودها پرداخته و ارتباط کلامی صحیحی با دیگران برقرار کنند. اگرچه این کودکان عقب مانده ذهنی نیستند اما ممکن است به دلیل تشخیص دیر هنگام بیماری در آنها رفتاری شبیه به افراد عقب ماندگی ذهنی را از خود نشان دهند.

نحوه درمان و آموزش اینگونه افراد از طریق متخصصان امر، روان پزشکان، توانبخشان و مشاوران امور اجتماعی و ارتباطی صورت گرفته و حتماً این گونه کودکان باید در پروسه درمان قرار گرفته و مراحل درمان را طی کنند. مرحله درمانی شامل روش‌های مختلف درمانی رفتاری و دارویی است که روش درمانی این گونه افراد درمان‌هایی بر پایه تحلیل رفتار است که از معروف‌ترین و مورد تایید‌ترین روش‌های درمانی موسوم به ABA است.

روش درمان ABA چیست؟

‏aba در حال حاضر یکی از معتبرترین و پرکاربردترین رویکرد و روش حمایت و درمان بیماری اوتیسم و اختلالات مربوط به آن است. در واقع به معنی استفاده از اصول انگیزشی و یادگیری برای آموزش موثر است. استفاده از این روش جهت تاثیر گذاری بیشتر باید در سنین کودکی به صورت فشرده آغاز شده و انجام شود. درمان در حدود ۳۰ ساعت در هفته و معمولا برای مدت تقریباً دو سال موثر است. آموزش این مهارت در محیط‌های مختلف اجتماعی شبیه به اجتماع انسانی جهت آشنایی بهتر در برقراری ارتباط موثرتر با دیگران و تحت نظر مربی‌های مختلف و در ساعات متفاوتی از روز به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و در واقع یک نوع برنامه درمانی جامع از حوزه‌های مختلف مهارت‌های آموزشی، اجتماعی، شناختی، کارکردهای اجرایی، حرکتی، بازی و زبان است. از آنجایی که آموزش مهارت‌های شخصی مانند دستشویی رفتن، غذا خوردن و لباس پوشیدن این افراد مانند سایر افراد نبوده است بنابراین برای آموزش هریک از این مهارت‌ها باید طی مراحل جداگانه و طی جلسات متعددی این مراحل آموزش داده شود.

سخن آخر:
صبر و تحمل در فرآیند تشخیص و درمان یکی از مهم‌ترین مسائلی است که خانواده ‌های صاحب این گونه کودکان حتماً باید در نظر بگیرند و نحوه برخورد والدین با این مسئله و پذیرش وجود این بیماری در فرزندشان نیز نکته مهم دیگری است که باید به آن توجه نمایند. نکته آخر توانایی یادگیری متفاوت این کودکان است که برخی کودکان بسیار زودتر از سایر کودکان مبتلا به اوتیسم مسائل را یاد گرفته و به مرحله بعدی صعود می‌کنند و اما برخی دیگر ممکن است تا مدت‌ها در یک مرحله از یادگیری توقف داشته باشند بنابراین تحمل داشته و توکل کنید تا نتیجه نهایی مطابق میلتان باشد.