انواع سبک‌های فرزند پروری در روانشناسی

همانطور که همه ما میدانیم؛ خانواده اولین و مهمترین نهاد اجتماعی است که رشد و نموی جسمی و روحی و بهداشت روانی کودکان را بر عهده دارد. از آنجا که بیشتر والدین به دنبال کسب رضایت فرزند و مهیا نمودن وسایل و اسباب رفاه و لوازم ضروری فرزندانشان هستند اغلب از رشد روحی و سلامت روانی فرزندان غافل می‌شوند. منظور از سبک‌های فرزند پروری به واقع روش‌های رفتاری است که والدین در قبال فرزندان خود دارند و همینطور شامل معیارها و قوانینی است که در جهت تربیت و پرورش فرزندان خود به کار می‌گیرند. اهمیت گزینش مناسب‌ترین و ایده‌آل‌ترین سبک فرزند پروری از آنجایی مهم می‌شود که بعدها خواهیم دید که ریشۀ بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان و عدم موفقیت‌ها به نحوه برخورد پدر و مادر و روابط بین والدین و کودکان بر می‌گردد.

انواع سبک‌های فرزند پروری به عقیده روانشناسان

روانشناسانِ حوزۀ رفتارهای فردی و مشاوران بر این عقیده هستند که به طور کلی سبک‌های فرزند پروری به ۴دسته اصلی زیر تقسیم می‌شود:
۱- فرزند پروری مقتدرانه (کنترل زیاد محبت زیاد)
۲- فرزند پروری مستبدانه (کنترل زیاد محبت کم)
۳- فرزند پروری سهل گیرانه (کنترل کم و محبت زیاد)
۴- فرزندپروری بی‌توجهانه (کنترل کم و محبت کم)

سبک‌های فرزند پروری در حقیقت به استراتژی‌ها و روش‌های اخذ شده والدین در پرورش و تربیت فرزند، روابط افراد خانواده با یکدیگر، نحوه دخالت کردن خانواده در امور مربوط به هم، احساسات آنها نسبت به هم و نحوه نظر دهی به امور یکدیگر گفته می‌شود که این شیوه‌ها هر کدام دارای نقاط ضعف و قوتی است که به ترتیب به بیان نکاتی چند از آن اشاره می‌کنیم و بهترین سبک فرزند پروری را جهت رشد و حفظ سلامت روانی اجتماعی و جسمانی کودکان معرفی خواهیم کرد.

۱- فرزند پروری مقتدرانه
یکی از بهترین روش‌های فرزند پروری است که هر دو عامل یعنی کنترل و محبت در نقطه اوج و ماکسیمم قرار دارند که همراه با کنترل بسیار مناسب، محبت کافی نیز به فرزندان داده میشود. والدین در این روش از فرزندپروری در قبال رفتارهای فرزندان خود بهترین شیوه برخورد را برمی‌گزینند مثلاً در قبال اشتباهات فرزند تنبیه در نظر گرفته می‌شود و در قبال موفقیت‌ها و کارهای شایسته او نیز تشویق گرم و صمیمانه در نظر گرفته می‌شود. در واقع هر چیزی در جایگاه خود ارزش داشته و بنابر همان نیز برخورد می‌شود نه بیشتر و نه کمتر. این روش یکی از موفق‌ترین سبک‌های فرزند پروری است و در واقع بهترین روشی است که پذیرش و روابط نزدیک، روش‌های کنترل سازگارانه و استقلال دادن مناسب را شامل می‌گردد. والدین مقتدر، دلسوز و صمیمی بوده و به نیازهای کودک بسیار حساس و قاطع هستند، اما به هیچ عنوان دخالت‌گر و محدود کننده نیستند. این والدین منطقی بوده و تنبیه کننده نیستند بلکه حمایت کننده‌اند. همیشه نوعی قانون و نظم و انضباط را وضع نموده تا فرزندان از آن پیروی کنند و در قبال مسائل از فرزندان مشاوره گرفته و با آن‌ها به گفتگوی صمیمانه می‌‌نشینند و به هیچ عنوان همیشه حق را به فرزند خود نمی‌دهند بلکه وضعیت را سنجیده و بهترین پاسخ منطقی را برمی‌‌گزیند و تعادل را همیشه برقرار می‌کنند. والدین درعین گرم و صمیمی بودن، کنترل کننده و درعین حال مقتدر بوده و این شیوه تربیتی فرزندان در قبال پذیرش هنجارهای اجتماعی در آینده توسط فرزند بسیار موثر است. به دلیل آنکه والدین فرصت‌های زیادی در تصمیم گیری، حق انتخاب و مشاوره‌های متعددی در کنار محبت و صمیمیت از فرزندان خود می‌خواهند فرزندانی با امنیت روانی، فردی، اجتماعی و عاطفی بالایی را تحویل اجتماع خواهند داد.

ویژگی‌های مثبت سبک مقتدرانه
۱- وضع قوانین مشخص همراه با توضیح دلایل منطقی
۲- ارتباطات بین فردی زیاد و مناسب همراه با اولویت درک فرزند
۳- والدین حامی و مراقب
۴- اهداف و انتظارات بالا و روشن در خانواده
۵- تقویت حس ارزشمندی و احساسات مثبت
۶- صرف وقت و انرژی بسیار در جهت پیشگیری از مشکلات رفتاری آینده فرزندان

۲- سبک فرزند پروری مستبدانه
برخی والدین معتقدند که سختگیری نسبت به امور فرزندان، بهترین شیوه تربیتی و ضامن کسب موفقیت آنها در آینده خواهد بود. اما از آنجایی که هر کودک و یا هر انسانی تمایل به آزادی و استقلال در مسائل شخصی مختص به خود دارد سخت‌گیری بیش از حد روح فرزندِ خواهان آزادی را آزرده خاطر نموده و فرد، حس خوبی نسبت به این عدم استقلال و بی کفایتی و در بند بودن نخواهد داشت و در نهایت منجر به این می‌شود که فرزند شخصیت فردی خود را از دست داده و توان مقابله با مسائل و مشکلات را در آینده نخواهد داشت و در برخورد با مسائل کم آورده و ناکام می‌ماند. از آنجایی که پدر و مادر با روش تربیتی مستبدانه خود همیشه برای فرزندان تصمیم‌گیری می‌نمایند، این فرزند در برخورد با مسائل دچار اضطراب شده و قادر به انتخاب راه درست نخواهد بود و همیشه مسائل و مشکلات خود را بر گردن والدین می‌اندازد. والدین مستبدی که برای اعمال نظر خود در مسائل در مواقع لزوم از زور و ظلم و تنبیه سخت استفاده می کنند و فرزند را به اصطلاح می‌ترسانند و انتظار دارند فرزندان اوامر آنها را بدون چون و چرا اطاعت کنند. همیشه استدلال آنها این است که در جواب فرزند می‌گویند “باید انجام بدهی چون من می‌گویم”. اینگونه والدین مهرورزی و محبت را از فرزندان خود دریغ نموده و فرزند خشمگین، منزوی، غمگین و بسیار آسیب پذیر پرورش می‌دهند.

۳- سبک فرزند پروری سهل گیرانه
والدین فرزندان دارای این سبک فرزند پروری، اجازه می‌دهند کودکان آزادی مطلق داشته و هر کاری که دوست دارند انجام دهند؛ این والدین کمتر در مسائل مربوط به فرزندان دخالت کرده و بیشتر شبیه به یک دوست اجتماعی در کنار فرزند خود هستند تا به عنوان یک والد حمایتگر. مسائل را بسیار سهل و آسان گرفته و کمتر فرزند را دچار چالش و در سختی انتخاب می‌گذارند. این والدین در قبال اشتباهات بزرگ فرزندان نیز بسیار بخشنده بوده و در برخورد با اشتباهات کودک می‌گویند که “بچه است” و برای او تنبیهی در نظر نمی‌گیرند؛ در واقع هیچگونه قانونی برای خانه و خانواده خود وضع نمی‌کنند. همچنین در قبال اصرارها و فشارهای کودک و قهر کردن‌های مداوم او، سریعاً جا زده و امتیاز را به کودک داده و از موضع خود در قبال موضوع صرف نظر می‌کنند و محدودیت‌ها را برداشته و حق را به کودکان می‌دهند. اینگونه والدین حتی با دیدن رفتارهای نادرست فرزندان هیچ گونه عکس العمل پیشگیرانه و یا محدود کننده‌ای اعمال نکرده و فرزندان را در قبال کارهای نادرست و رفتارهای ناپسند بازخواست نمی‌کنند و تلاشی در قبال اصلاح رفتار و اصلاح امور فرزندان نمی‌کنند. فرزندان این گونه والدین عموماً علاقه‌ای به درس و تحصیل نداشته و افراد موفقی در حوزه کسب علم و کسب جایگاه‌های اجتماعی بالا نمی‌شوند.

۴- سبک فرزند پروری بی‌توجهانه یا طرد کننده
این گونه والدین معمولاً نسبت به فرزندان خود بسیار بی‌توجه بوده و بیشتر به خود و امور شخصی خود پرداخته و فرزند را رها می‌کنند؛ طوری که انگار فرزندشان وجود خارجی ندارد. این گونه والدین، زمان خیلی کمی را برای درک وضعیت کودکشان دارند چون اوقات زیادی را با فرزند خود نمی‌گذرانند؛ کودکان این گونه والدین نه تنها هدایت زیادی را از جانب پدر و مادر دریافت نمی‌کنند بلکه توجه و محبت آنچنانی هم نمی‌گیرند. والدین اینگونه کودکان عقیده دارند بچه خودش بزرگ می‌شود و انرژی زیادی را برای فرزند خود و تربیت و رسیدگی به امور او در نظر نمی‌گیرند. این نوع تربیت به هیچ عنوان سبک فرزند پروری نیست، زیرا والدین هیچ نوع رسیدگی نسبت به فرزندان ندارند ازجمله رسیدگی به امور فردی اجتماعی، ابراز محبت، رسیدگی عاطفی و… . والدین این گونه کودکان از آنجایی که بسیار بی‌توجه و بی‌خیال بوده‌اند اغلب حتی ممکن است خود نیز شخصیت اجتماعی درستی نداشته باشند؛ یا درگیر اعتیاد بوده و یا افسردگی داشته و مسائل و مشکلات اخلاقی متعددی داشته باشند.

و اما در نهایت مشکلات رفتاری که هر یک از سبک‌های فرزند پروری نادرست ممکن است پدید آورند:

۱- سبک مقتدرانه: بهترین سبک فرزند پروری با ویژگی‌‌های مثبت زیاد و بدون ناهنجاری‌های شخصیتی، سبک تایید شده روانشناسان و مشاوران خانواده.

۲- سبک مستبدانه: حس بی‌ارزشی، عدم اعتماد به نفس، شخصیت پرخاشگر، پنهان کار، دروغگو، فرد با حرمت نفس پایین.

۳- سبک سهل گیرانه: افت تحصیلی، شخصیت اجتماعی پایین، نابهنجار، فرارهای متعدد از مدرسه، کمبود اعتماد به نفس، اضافه وزن زیاد، خود نمایی، عدم رضایت شخصی از خود، دائماً در پی تغییر.

۴- سبک بی توجهانه: مشکلات متعدد روانی و اجتماعی، افسردگی، دوری از اجتماع، ناامید و بی‌هدف، فرد با کمبود اعتماد به نفس، حس طرد شدگی، بی‌ارزش بودن، شخصیت اجتنابی، تودار بودن.

کلام آخر: برای آن که در قبال زندگی آینده فرزندان و شخصیت اجتماعی او والدینی مسئولیت پذیر باشید؛ لازم است که بهترین روش تربیتی را برگزیده و در این زمینه آموزش ‌های لازم را ببینید. همچنین شنونده خوبی برای مسائل و مشکلات فرزندان باشید، از سرزنش و تنبیه مدام آنها بپرهیزید، قوانین صریحی وضع نموده و انضباط را به فرزندان آموزش دهید.

منبع: Parenting styles