آشنایی با انواع سازهای بادی

شاید برای شما نیز جالب باشد که بدانید اولین آلات موسیقی اختراع شده توسط بشر سازهای بادی بودند. انسان‌ها قرن‌ها پیش به این نکته دست پیدا کرده بودند که می‌توان تنها با دمیدن، صدای خوش آهنگ و بوق را تولید کرد. آن‌ها با دمیدن در برگ‌ها، مخروط‌ها یا حتی شاخ حیواناتی مانند فیل، توانستند صداهای زیبا و بلند ایجاد کنند. شاید در ابتدا استفاده ابزاری در طول زندگی برای آگاه کردن دیگران مد نظرشان بود اما بعدها به کشف موسیقی و ساختن آلات موسیقی در تولید آواهای موسیقی پرداختند. بنابراین ریشه سازهای موجود امروزی از همان سازهای بادی دست ساز انسان‌های نخستین است که از نظر ساخت و چگونگی تولید صدا به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱- سازهای بادی چوبی (فلوت ریکوردر، فلوت، اِبواِ، بالابان، تاریا، کلارینت، ساکسیفون و فاگوت)
۲- سازهای بادی برنجی (هورن، ترومپت، ترومبون و توبا)

لفظ چوبی و برنجی در سازها بدان معنا نبوده که آن ساز از چه جنسی ساخته شده است بلکه این طبقه بندی بر پایه چگونگی تولید صدا در دهنی آن ساز مربوط می‌شود، مثلاً فلوت جز سازهای بادی چوبی است اما بدنه فلزی دارد یا آلت موسیقیایی دیگر چون فلوت ریکوردر که در گذشته بیشتر استفاده می‌شد از چوب ساخته شده است اما امروزه برای آموزش بچه‌ها از آن بهره می‌گیرند و جنس پلاستیکی دارد اما جزو سازهای بادی است. نکته دیگر آنکه اکثر سازهای بادی انتقالی بوده و صدای ایجاد شده نسبت به نُت نوشته شده زیرتر یا بم‌تر است.

سازهای بادی چوبی که اصطلاح انگلیسی wood wind instrument دارد زیر مجموعه سازهای بادی است که تولید صدا در آن از طریق فشار هوا صورت می‌گیرد و نوازنده نمی‌تواند بعد از مدتی معین، دیگر صدایی تولید کند و زیر و بمی صدا در این سازها بسته به اندازه و قطر ساز بستگی دارد، هر مقدار لوله‌های ساز کوتاه‌تر باشند صدای تولید شده زیرتر خواهد بود. تولید صدا در سازهای بادی چوبی تابع ساختار و چگونگی ساخت آنهاست و از این جهت به سه دسته تقسیم می‌شوند.

۱- سازهای بی‌زبانی (قمیش): از جمله سازهایی هستند که تولید صدا در آنها از طریق برخورد هوا با تیغه هوایی بیرونی ایجاد شده در روی بدنه صورت می‌گیرد.

۲- سازهای بادی زبانه‌دار (باقمیش): سازهایی هستند که تولید صدا در آنها از طریق دمیدن هوا و به حرکت درآمدن و ارتعاشات بخش کوچکی صورت می‌گیرد که نِی مانند و پلاستیکی فرم است مانند کلارینت.

۳- سازهای دو زبانه (که تلفیقی از هر دو ساز است): دسته دیگری از سازهای برنجی هستند که هم از نظر ساختار و هم نحوه تولید صدا با سازهای چوبی تفاوت دارند. سازهای بادی برنجی که به آنها Brass instrument می‌گویند از سری سازهای ارکستر سمفونیک و شیپورها هستند که قبلا از مس ساخته می‌شده اما امروزه برنجی هستند. در این دسته از سازها تولید صدا از طریق ارتعاش لب‌های نوازنده در درون دهان صورت می‌گیرد؛ مانند ترومپت و ترومبون و توبا. ساختار این سازها اکثراً مسی و برنزی بوده و صدا در آن‌ها با ارتعاش لب‌های نوازنده ایجاد می‌شود. سازهای برنجی از لوله تشکیل می‌شود که حداقل دو بار خمیده شده باشد و ساختاری دارد که با در هم پیچیدگی همراه است. شکل لوله در این نوع ساز مخروطی و قیف مانند و فنجانی است و هر چه دهانی ساز گودتر باشد صدای ایجاد شده بم‌تر است و وسعت بیشتری خواهد داشت. لوله‌های این سازها سوراخی ندارد و صدا از طریق دکمه‌هایی ایجاد می‌شود که در زیر انگشتان نوازنده قرار می‌گیرد. در سازهایی که صدای زیرتری دارند سه دکمه و در سازهایی که صدای بلندتری دارند چهار دکمه تعبیه شده است البته بعضی دیگر از سازها همین دکمه‌ها را نیز نداشته و تولید صدا در آنها از طریق فشار هوا صورت می‌گیرد و ساختار آنها به گونه‌ای بوده که دو لوله متصل به هم و به شکل U دارند. در این سازها سوردین که قطعه چوبی یا پلاستیکی است در دهانه انتهای ساز قرار می‌گیرد تا تضعیف صدا و تغییر رنگ صدای ساز ایجاد شود.

انواع سازهای بادی

در اینجا می‌خواهیم به طور مختصر به معرفی چند نوع ساز پرکاربرد و پر آوازه بپردازیم.

ترومپت: سازی از دست سازهای برنجی است که در محدوده سوپرانو، زیرترین صدا را در بین سازهای بادی دیگر تولید می‌کند. ترومپت در انواع موسیقی کلاسیک، جاز و موسیقی پاپ به کار می‌رود.

ترومبون: از جمله سازهای با بیشینه ایتالیایی است به معنای ترومپ بزرگ است که از دوره رنسانس در کلیساها نواخته شده اما در آثار ارکستری چندان کاربردی نداشته و بیشتر در موسیقی جاز به کار می‌رود.

توبا: سازی نسبتاً جدید است که در قرن نوزدهم به دست سازهای ارکستر سمفونیک افزوده شد و بیشترین نقش را در ارکستر سمفونیک فایتاستیک اثرهِکتوربرلیوز، داشته است.

ساکسفون: یکی دیگر از سازهای بادی برنجی است و قمیشی مشابه قمیشی کلارینت داشته با سوراخ‌هایی که نوازنده از طریق مکانیزم کلیدی آنها را به صدا در می‌آورد. این ساز را آدولف ساکس در دهه ۱۸۴۰ اختراع کرده و ساکسوفون نام نهاد.

کلارینت: یکی از سازهای بادی قمیشی است که انواع حرفه‌ای‌اش معمولا از چوب سیاه آفریقایی ساخته می‌شود با یک مجرای استوانه‌ای و یک سوراخ استوانه‌ای از دست سازهای انتقالی است و به نوازنده آن کلارینتیست گفته می‌شود.

منبع: wind instruments list

مطالب مرتبط:
آشنایی با ساز ماندولین

موسیقی در دوران ساسانیان

نگاهی به زندگی و آثار فردی مرکوری اسطورۀ موسیقی راک