طب اسلامی بهتر است یا طب سنتی؟
در ابتدای مقاله شاید بهتر باشد که به معرفی هر یک به صورت جداگانه بپردازیم. همان طور که میدانید طب اسلامی و طب سنتی دو روش کاملاً جداگانه در درمان بیماریها است که هر کدام قدمت دیرینه داشته و تاثیرات متفاوتی نیز بر بدن دارند که یکی توصیههای پیشگیرانه دارد و دیگری توصیههای درمانی.
طب اسلامی
طب اسلامی گنجینه الهی است که متاسفانه تاکنون هیچ گونه کوششی در جهت تحقیق درباره اصول اساسی و روشهای معالجه به سبک پیشینیانمان صورت نگرفته است. طب اسلامی تفاوتی بنیادین با طبهای کلاسیک، طب سنتی و سوزنی دارد و منشاء آن تنها آیات قرآن و سنت پیامبر و ائمه است. پایه طب اسلامی بر اساس آیات قرآن و روایات پیامبران و حدود ۱۱ هزار حدیثی است که جهت درمان بیماریهای جسمی و روحی از پیامبران و امامان روایت شده و تاکنون باقی مانده است. نکته قابل تامل در مورد طب اسلامی این است که به دلیل غفلت صورت گرفته در استفاده از اصول و روایات بیان شده در این طب امروزه روشهای درمانی به نام طب اسلامی باب شده است که هر یک از علمای طب اسلامی روش و اصولی جدیدی را در درمان بیماریها بنا نهادهاند که مردم را در استفاده یا عدم استفاده از این طب در درمان بیماریها سخت دچار تردید کردهاست. نکته دیگر اینکه طب اسلامی امروزه نسبت به علوم دیگر و علوم دینی سایر ادیان به صورت عینی و استدلالی و ارائه دلیل و مدرک از جمله احادیث و روایات ذکر شده در کتب اسلامی و قرآنی قابلیت پیگیری و پشتیبانی دارد و بهترین منابع آن منابع قرآنی و احادیث پیامبران است و این بهترین دلیل برای رسیدن به یقین، صحت و درستی استفاده از این طب در دنیای مدرن است که عوامل شیمیایی و مخرب بسیاری اطرافمان را فرا گرفته است. از جمله خصوصیات بارز طب اسلامی نسبت به طبهای دیگر از جمله طب سنتی این است که امروزه به تجربه ثابت شده است که این طب در درمان بسیاری از بیماریهای صعب العلاج از جمله انواع سرطانها، بیماریهای فکری و روحی، بیماریهای خونی و ناباروری با کمترین هزینه و عوارض کاربرد درمانی و البته پیشگیرانه بسیار دارد که البته بسیاری از این روشها توصیههای پیشگیرانه و تشخیص تعدیل مزاج است. آنچه که در تعریف و تشریح طب اسلامی باید ذکر شود این است که خدای متعال هیچ جنبندهای را نمیآفریند مگر آنکه همه پیش بینیهای آینده و مسائل مشکلات و کلید حل آنها را نیز در اختیار داشته باشد.
“خدای حکیم و دانا هیچ بیماری را ایجاد نکرد مگر آن که برای آن بیماری درمانی در نظر گرفته باشد”. نکته دیگر آنکه طب سنتی گوشه کوچکی از دنیای بینهایت طب اسلامی است و به هیچ عنوان از طب اسلامی جدا نبوده است و نیست. طب اسلامی گستره وسیع تاریخی از صدر اسلام داشته است و طب سنتی نیز بر پایه همان اصول بنا گشته اما به درمان بیماریها با داروهای گیاهی میپردازد.
طب سنتی
طب سنتی بر این باور است که”طبیعت مادر همه ما انسانها است” و با دستانی بخشنده همه آنچه در خود نهان دارد به تجربه در دسترس همگان قرار داده است. آنچه که در طب سنتی مطرح است درمان بیماریها با استفاده از داروهای گیاهی موجود در طبیعت و آثار آنها بر بدن انسان و درمان امراض است. طب سنتی به درمان بیماری میپردازد اما طب اسلامی که بیشینهای قدیمیتر دارد تنها به پیشگیری از ابتلا به بیماریها میپردازد. این دو طب فارغ از تفاوتهای بنیادینی که دارند چون قطعات پازل تکمیل کننده یکدیگرند و به یکدیگر نیازمندند، به طور مثال یکی از اصول طب اسلامی رعایت نکات خوردن و آشامیدن و زمان آن است اگر انسان همین سه نکته را رعایت کند این که کی بخورد؟ چه مقدار بخورد؟ و چه بخورد؟ به ۵۰ درصد بیماریها مبتلا نخواهد شد. نکته قابل تامل دیگر اینکه اگر امروزه انسانها مانند انسانهای دوران صدر اسلام (به واسطه وجود پیامبران الهی و توصیههای آنها در پیشگیری و درمان بیماریها) به دستورات الهی و احادیثشان توجه کنند عمرشان طولانی میشود و هیچ انسانی بر اثر بیماری از دنیا نمیرود. همچنانکه در دوران پیامبران الهی به دلیل رعایت سبک اسلامی عمرها طولانی بود اما بعدها و امروزه به دلیل غفلت از این روایات و رعایت نکات تغذیهای عمر بسیاری از انسانها حتی به نیم قرن هم نمیرسد.
روایات متعدد طب اسلامی در مورد مصرف بعضی از مواد غذایی و نقطه اشتراک آن با طب سنتی
روغن زیتون
قرآن می فرماید: “و درخت زیتون که از کوه سینا سرچشمه میگیرد و از آن روغن میگیرند، از خوشمزهترین و لذیذترین طعامها برای مصرف کنندگان است” (قرآن ۲۳:۲۰)
حضرت محمد (ص) همچنین در این باره میفرمایند:
“زیتون را بخورید و با آن مسح کنید (روغن مالی کنید) زیرا از درختی بسیار مبارک است”.
امروزه نیز در طب سنتی به اثبات رسیده است که روغن زیتون حاوی اسیدهای چرب اشباع نشده و اشباع شده و ویتامین e برای تقویت عروق قلبی، افزایش نرمی و ارتجاعی پوست و به عنوان یک روغن مالیدنی و درمانی و همچنین خوردنی بسیار کاربرد دارد.
عسل
عسل به عنوان یک منبع بهبود بیماری و کسب سلامتی در قرآن توصیف شده است.
“عسل نوعی نوشیدنی با رنگی متفاوت است. برای آن در مردان شفا است، عسل مادهای است که از شکم زنبورها بیرون میآید و در آن نشانههایی است برای گروهی که میاندیشند” (قرآن ۴۷:۱۵).
ویژگیها و فواید بینظیر عسل
عدم تغییر رنگ، بو، مزه و طعم عسل ماده بهشتی و بسیار مفید.
همچنین این ماده به عنوان یکی از غذاهای بهشتی است. “توصیف بهشت به پرهیزکاران وعده داده شده است: در آن رودخانههای آبی وجود دارند که طعم و بوی آنها تغییر نمیکنند، رودخانههایی از شراب، شهد شیرین عسل برای کسانی که مینوشند و رودخانههای عسل پاک و خالص…”.
این ماده بارها از طرف پیامبر به عنوان ماده “شفابخش”، “نعمت” و “بهترین دارو” یاد شده است.
همچنان که امروزه نیز در طب سنتی به اثبات رسیده است عسل دارای خواص ضد باکتریایی و همچنین مواد مغذی و بسیار مفید برای سلامتی است و سرشار از قندهای ساده و پیچیده، اسیدهای آمینه، ویتامینها و مواد معدنی است. این ماده همچنین رطوبت بدن را به صورت عمقی از بدن دفع کرده و در پیشگیری از انسداد عروق، درمان انواع زخمهای معده و زخمهای گوارشی و به عنوان داروی ضد سرفه به کار میرود.
زیره سیاه
دانه سیاه یا زیره سیاه از جمله ادویهجات رایج آشپزخانه است. این دانه از غرب آسیا سرچشمه گرفته است و جزئی از خانواده آلاله از گیاهان دو لپهای است.
پیامبراکرم (ص) بارها به پیروان خود در احادیث متعدد توصیه کردهاند:
“زیره سیاه را بخورید که در آن انواع درمان برای هر نوع بیماری به جز مرگ است”.
امروز با تحقیقات طب سنتی به اثبات رسیده است که دانه سیاه به هضم غذا کمک میکند و همچنین خواص آنتی هیستامینی، ضد التهابی و ضد درد دارد و سرشار از آنتی اکسیدانهای مفید و طبیعی است و در طب سنتی برای درمان بیماریهای تنفسی، مشکلات گوارشی و تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده میشود.
خرما
خرما یا تمر یک ماده طبیعی و گیاهی پرطرفدار طب سنتی برای افطار روزه داران در ماه مبارک رمضان است. خوردن آن بعد از روزه داری به جهت حفظ قند خون بسیار مناسب است. خرما منبع عالی فیبر در رژیم غذایی است و همچنین سرشار از پتاسیم، فولات، آهن، منیزیم و قندهای پیچیده است. به طور کلی از خرما در ۲۰ نقطه قرآن با نامهای نخیل و نحل اشاره شده آیه ۲۶۶ بقره آیه ۹۹ و ۱۴۱ انعام آیه ۴ سوره رعد و ….
همچنین به نقل از امیرالمومنین علی علیه السلام در بحارالانوار جلد ۶۶ آورده شده است: خرما بخورید که خرما هر دردی را درمان است و همچنین ایشان میفرمایند: برای زن باردار هیچ خوراکی برتر از خرما نیست. همچنین پیامبر اکرم صلی الله نیز فرمودهاند: خرما را ناشتا بخورید که کشنده هر کرمی است. همچنین در روایت دیگری از ایشان بیان شده که بر شما باد خوردن خرما زیرا خستگی را بهتر میکند و از شما در برابر سوز سرما محافظت میکند شما را در گرسنگی سیر میکند و در خوردن آن ۷۲ باب شفا است.
سیواک یا شاخه درخت اراک
شاخههای درخت سیواک یا Miswak به عنوان یک مسواک طبیعی از دوران پیامبران و ائمه اطهار مورد استفاده قرار میگرفت و امروزه نیز از روغن آن در لوله اغلب خمیر دندانها استفاده میشود. الیاف نرم آن به آرامی روی دندان و لثه کشیده شده و میکروبها را از بین میبرد. باعث تقویت دهان و دندان و لثهها میشود و بر خلاف فلوراید موجود در اغلب خمیر دندانها، این ماده به جهت طبیعی بودنش هیچ گونه عارضهای ندارد.
اعتدال در خوردن مواد غذایی
حضرت محمد (ص) به پیروان خود توصیه میکنند که خود را سیر نمایند اما پرخوری نکنند:
“ای فرزند آدم، ای انسان هرگز شکم خود را بیش از گنجایشاش پر نکن. پسر آدم فقط به چند لقمه برای سیر شدن نیاز دارد اما اگر زیاده روی کند آسیب میبیند او باید یک سوم معده را برای غذا یک سوم آن را برای آب و نوشیدنی و یک سوم دیگر را برای تنفس نگه دارد”.
این توصیهها از جمله توصیههای طب سنتی در خوردن و آشامیدن مواد غذایی نیز بوده است و از توصیههای عمومی به منظور پیشگیری از پر شدن بیش از حد شکم مومن و ضرر به سلامتی است.
در آیه ۶۲ سوره مریم میخوانیم:
“روزی مومنان در هر صبح و شب مهیاست”. از این آیه چنین برمیآید که تنها دو وعده غذا خوردن در صبح و شام توصیه شده است. در روایتی دیگر نیز از امام صادق (ع) آمده است که به فردی که از درد معده شکایت داشت توصیه نمودند: فقط اول روز و ابتدای شب غذا بخورد و میان صبحانه و شام چیزی نخورد که مایه فساد بدن است”.
از دیدگاه طب سنتی نیز بیان شده که وعده غذای اصلی باید در زمان اعتدال هوا میل شود، بنابراین در اینجا نیز به همان گفته پیامبران و ائمه میرسیم که صبح و شام بهترین وعدههای غذایی و وعده اصلی است.
زمان خواب و مقدار آن
در مورد زمان مناسب خواب نیز دیدگاه مشترکی در طب سنتی و اسلامی است که هر دوی آنها بیان کننده این نکته هستند که بهترین زمان خواب بدن شب و بیداری طلوع سپیده است.
همانطور که در قرآن آمده: خداوند کسی است که شب را برای شما پوشانده و خواب را برای استراحت در شب و روز را شروع دوباره از زمان طلوع سپیده میداند (قرآن ۲۵:۴۷ و ۳۰:۲۳).
در دوران پیامبر این عادت مسلمانان اولیه بود که پس از نماز عشا میخوابیدند و به هنگام نماز صبح بیدار میشدند و در گرمای ظهر، چرت روزانه میزدند. این اصل همچنان نیز در طب سنتی مورد تاکید است.
نکته پایانی
همچنان میتوان به نقطه اشتراکات متعددی ازاین دست، بین طب اسلامی و طب سنتی اشاره کرد البته از اختلاف نظرها در این میان در مورد برخی اصول در انجام بعضی روشها نیز نمیتوان غفلت کرد. در هر حال نمیتوان ارجحیت و برتریت یکی از این دو طب را بیان کرد، به این دلیل که هر یک در جایگاه خود مثمر ثمر خواهند بود که یکی توصیه به پیشگیری میکند و دیگری راه حلهای درمانی ارائه میدهد. طب اسلامی طبی است که در کنار طب سنتی میتواند تکمیل کننده طول درمان باشد.
منابع: traditional islamic medicine
کانال تلگرامی سبک زندگی رضوی و منابع دیگر