تاثیر بازی درمانی بر اضطراب کودکان

در ابتدا بد نیست بدانیم که اضطراب در کودک به چه معناست، اضطراب و ترس در کودک از یک محیط درونی و یا محرک بیرونی بروز می‌کند مثل ترس از گربه، تاریکی، زلزله و … از عوامل دیگر می‌شود به مسئله وراثت یا همان ژنتیک در خانواده اشاره کرد. یک عامل دیگر نیز خانواده و محیط تربیتی است که نقش خیلی مهمی بر اضطراب کودک دارد، از جمله جدایی والدین، بیماری طولانی مدت یکی از والدین، وابستگی بیش از حد به والدین، سبک تربیتی سختگیرانه و ورود به زندگی اجتماعی که از مهد کودک شروع می‌شود، تمامی این عوامل می‌تواند کودک را دچار استرس و اضطراب کنند. در این مطلب قصد داریم تاثیر بازی درمانی بر اضطراب کودکان را مورد بررسی قرار دهیم:

بازی فعالیتی طبیعی و لذت بخش و شگفت انگیز و پر رمز راز است. بازی وسیله‌ای برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی است و چون کودکان غالبا قابلیت کلامی و شناختی کمتری در بیان احساسات خود دارند، بازی برای آنان یک وسیله ارتباطی طبیعی و عینی برای کنار آمدن با دنیاست. کودک در بازی، نیازهای حسی-حرکتی خود را برآورده می‌سازد و انرژی غنی شده در درون خویش را به گونه‌ای منطقی تخلیه می‌نماید که این عمل، نه تنها آرامش روحی او را افزایش می‌دهد، بلکه باعث رفتار بهتر او می‌شود. حال در صورتی که این انرژی امکان بروز نداشته باشد، احتمالا به اضطراب و افسردگی و پر تحرکی تبدیل می‌شود.

کودک برای حفظ تعادلش با محیط، باید اضطرابی را که درگیر آن است بیرون براند که این کار ممکن است با عصبانیت، فریاد کشیدن، شکستن اشیا، اشک ریختن، لجبازی و بی‌صبری انجام شود. در حقیقت بازی درمانی روشی است که به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند مسائل خود را به دست خودشان حل کنند و در عین حال نشان دهنده این واقعیت است که بازی برای کودک همانند یک وسیله طبیعی است. بروفن برنر بازی را اینگونه تعریف می‌کند که”فعالیتی ذاتی و طبیعی است و اغلب به خاطر خودش انجام می‌شود تا آنکه وسیله‌ای برای رسیدن به چیز دیگر باشد. یعنی به گونه‌ای اختیاری است و حالتی لذت بخش دارد”. روانشناسانی چون روبین و فین وندنبرگ بازی را بر حسب انواع فعالیت به چند دسته تقسیم کرده‌اند:

بازی‌های حسی-حرکتی یا اکتشافی: فعالیت‌هایی است که تنها برای کسب لذت از تحریک حس های جسمانی حاصل میشود مانند کوبیدن یک قاشق به میز یا پر و خالی کردن ظرف ماسه.
بازی ارتباطی: شامل به کارگیری یک شی یا اسباب بازی به شیوه‌ای است که مورد استفاده قرار می‌گیرد مثل وقتی که کودکی ماشین اسباب بازی را روی چرخ‌هایش هل می‌دهد.
بازی سازنده: از اشیا برای ساختن یا درست کردن یک چیز خاص استفاده می‌شود مانند بازی با لگو.
بازی نمایشی یا نمادین: زمانی روی می‌دهد که کودک وانمود می‌کند که فرد یا چیز خاصی است مثلا وانمود می‌کند که یک قهرمان است یا نقش مادر را بازی می‌کند.
بازی همراه با قواعد: بازی همراه با قاعده و قانون نمایانگر توانایی پذیرفتن روش‌ها و محدودیت‌هاست. کودکان ممکن است خود قوانین را بسازند یا آنکه از قوانین از قبل ساخته شده پیروی کنند مثل قایم موشک بازی.
بازی جنگی: بازی جنگی را می‌توان از طریق فعالیت بسیار شدید بدنی و ایجاد سرو صدا تشخیص داد که اغلب اجتماعی و گروهیست مانند کشتی گرفتن بازی گونه.

بازی کودکان زیر ۳ سال اغلب فاقد تعامل اجتماعی می‌باشد، گفتار آنها معمولا به صورت گفت و گوی انفرادی و مستقل است، به جای اینکه گفت و گویی مشترک داشته باشند. برای تحول کودک بازی به اندازه غذا اهمیت دارد بازی فرصت ایجاد و گسترش مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف و حفظ سلامت جسمانی را فراهم می‌کند. از این رو بازی به کودک امکان بروز احساسات را می‌دهد و از این طریق تعادل روانی-عصبی خود را بدست می‌آورد. کودکان از طریق بازی احساسات، ناکامی‌ها و اضطراب‌های خود را بیان می‌کنند.

بازی درمانی یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی، در جست و جوی راه‌هایی برای کاهش آشفتگی‌های هیجانی کودک است. به طوری‌که در طی تعملات بین فرد با درمانگر، پذیرش، تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنج آور تصحیح شده را تجربه می‌کند. بازی از مولفه‌های ضروری زندگی کودکان است. چرا که آنها به هنگام بازی معمولا در طبیعی‌ترین و راحت‌ترین وضعیت هستند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را از طریق گفتار بیان می‌کنند، آنها نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می‌دهند. بنابراین بازی وسیله کار آمد و موثر است که با کمک آن میتوان وارد دنیای درونی کودکان شد. در بازی درمانی، همانند سایر اشکال روان درمانی، درمانگر مداخلات خود را با نیازهای هر مراجع و اهداف خاص درمانی هر مورد، سازگار می‌کند. حال ببینیم که اتاق بازی درمانی باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد:

ایده آل آن است که اتاق بازی درمانی ضد صدا باشد تا صداهای بیرون حواس کودکان را پرت نکند. این به کودک کمک می‌کند تا باور کند که هر چه می‌گوید، دیگران نمی‌شوند. بهتر است که اتاق پنجره‌ای داشته باشد، تا این گونه کودکان احساس نکنند که حبس شده‌اند و احساس ترس نکنند.

بهترین اتاق بازی آن است که سینکی در منطقه خیس و مرطوب برای بازی با ریخت و پاش داشته باشند که این امکان را به کودک می‌دهد که مثلا بعد از گل بازی خود را بشوید.

اتاق بازی باید دارای آینه یک طرفه و دوربین ویدئویی باشد تا مشاهده‌گر بتواند مسائل گفته شده را بشنود و همه چیز را ببیند.

بهتر است اتاق بازی بهم ریخته و درهم و برهم نباشد، چون کودکان با دیدن تعداد زیاد اسباب بازی‌ها و انواع مختلف وسایل مضطرب می‌شوند، این امر برای کودکان آشفته، دارای کمبود توجه و ضعف در تمرکز صادق است. اسباب بازی‌ها بهتر است داخل کمد قرار داده شوند تا کودک در زمان فعالیتش دچار محدودیت نشود.

در اتاق بازی باید اسباب بازی‌های متناسب هر دو جنس دختر و پسر وجود داشته باشد. مثل وسایل آشپزی، لگو، انواع حیوانات، سینی شن، خمیر بازی، انواع عروسک و ماشین و ……

بازی درمانی برای کودک مضطرب

بازی تونل هزارپا: در این بازی کودک به تمرین مهارت‌هایی مانند نشستن، خزیدن، دویدن، پریدن و گرفتن اشیا می‌پردازد که مستلزم استفاده از سر و تنه و دست و پا است.

تقویت حسی-حرکتی: میتوان چند توپ را داخل تونل قرار داد و بچه با حرکت در داخل تونل با دستش توپ را به جلو ببرد.

پر کردن داخل تونل با بالش: درون تونل را پر از بالش می‌کنیم تا کودک به سختی از آن عبور کند و از آن طرف در بیاید. این کار به تحریک حس عمقی و تقویت عضلات کودک کمک می‌کند.

انداختن کف پوش‌های متفاوت یا چمن مصنوعی در قطار شادی: این بازی به تحریک حس‌های نرمی و زبری و سختی کودک کمک می‌کند و حس‌های او را با جنس‌های متفاوت آشنا می‌سازد.

تقویت حافظه: توپ قرمز را در دست راست کودک و توپ سبز را در دست چپ کودک قرار داده و از او می‌خواهیم که از تونل رد شود و بعد در سبد مربوطه بیندازد. این بازی باعث می‌شود که کودک در طی مسیر، آن کاری که ازش خواسته شده را در ذهن خود داشته باشد.

بازی دلبستگی محور: مادر روبروی کودک می‌نشیند تا کودک از داخل تونل رد شود و به مادر برسد. در این بازی تمام عوامل محیطی حذف می‌شود تا کودک به مادر برسد و فقط به انتهای تونل که مادر نشسته فکر می‌کند.

بازی شناختی: از کودک می‌خواهیم دو کارت حیوان را پس از رد شدن از تونل برای ما بیاورد و برگردد یا اینکه کارت‌ها حیوان را از یک طرف تونل و کارت‌های میوه را در طرف دیگر تونل قرار دهد.

بازی اضطراب جدایی: اگر مادر از جلوی چشم کودک دور شود، فکر می‌کند مادر نیست و از بین رفته و دچار اضطراب ناشی از جدایی می‌شود و ما در این حالت با او بازی می‌کنیم. به این معنا که یک شی را به کودک نشان می‌دهیم و بعد روی آن پارچه‌ای می‌اندازیم و در مسیر کودک را ترغیب می‌کنیم که از تونل هزارپا آرام آرام رد شود تا به انتهای تونل برسد و در این مدت مادر آرام آرام از گوشه تونل دالی موشه می‌کند و خودش را به کودک نشان می‌دهد تا کودک مطمئن شود که مادر هست و از بین نرفته و آرام آرام به جدایی از مادر عادت می‌کند و می‌فهمد که مادر از بین نمی‌رود و دوباره برمی‌گردد.

از جمله بازی‌های دیگر برای اضطراب می‌شود از بازی با آهنربا، اسپینر، خط خطی کردن بر روی کاغذ، اسلایم، خمیر بازی، کتاب‌های رنگ آمیزی و خیلی بازی‌های دیگر اسم برد.

مطالب مرتبط: نقش اسباب بازی در رشد کودکان

چهار بازی آسان و مؤثر برای رشد مهارت‌های ذهنی و جسمی کودکان

تفاوت بازی جنسی با رفتار جنسی در کودکان