ازدواج با اتباع بیگانه چه شرایط و محدودیت هایی دارد؟

شوهر خارجی؛ ممکن است دور و برمان زنان زیادی را نشناسیم که با اتباع بیگانه ازدواج کرده باشند اما جالب است بدانید ازدواج با اتباع بیگانه در کشور ما علی‌الخصوص با اتباع افغانستان و عراق بشدت رایج است. براساس آمار درج‌شده در سال ۱۳۹۲، ۷۴۹ مورد ازدواج زن ایرانی با اتباع خارجی در ایران به ثبت رسیده‌ است. جدا از اینکه تعداد بیشتری از این ازدواج‌ها هرگز به ثبت نمی‌رسند و متأسفانه استان‌های مرزی‌ کشور درصد بالایی از آن را به خود اختصاص داده‌اند، اما چرا این قضیه اهمیت دارد؟ زیرا اولاً ثبت این وصلت‌ها نیازمند رعایت مراحل قانونی خاصی است و ثانیاً به‌تبع این ازدواج‌ها، فرزندانی متولد می‌شوند که در بسیاری از موارد اثبات تابعیت ایرانی آنان برای دریافت شناسنامه و برخورداری از حقوق شهروندی را ندارند. برای همین هم این روزها بحث حق و حقوق زنان ایرانی که به ازدواج اتباع بیگانه درآمده‌اند و وضعیت تابعیت فرزند آنها بحث داغ مجلسی‌هاست. ربابه ساکن مشهد است. بیست ساله و پشت کنکوری. به همراه پدرش به دفترم آمده. قصه زندگی ربابه قصه شنیدنی‌ست. دل به یاسر سرکارگر افغانی پدر داده است. چیزی که باعث عصبانیت پدرش شده. ربابه را پیش من آورده تا از آخر وعاقبت ازدواج با تبعه افغانستان آگاهش کنم اما بعید می‌دانم حرف‌های من تأثیری روی ربابه بگذارد. زیرا اصولاً حرف‌های منطقی به گوش قلب‌های عاشق نمی‌رود.

نجیب. امین. مهربان.خارجی
«یاسر پسر خوبی‌ست خانوم وکیل. مهربان، امین.نجیب کل دفتر و دستک من دست اوست و می‌گرداند. تحصیلکرده است در کابل دانشگاه رفته به خدا که اگر این پسر ایرانی بود تا به حال صدها بار موافقت کرده بودم. اما ازدواج با یک افغانستانی اصلاً برایم امکان‌پذیر نیست. یاسر که هیچ وقت نمی‌تواند تابعیت ایران بگیرد من هم نمی‌توانم دخترم را بدهم ببرند افغانستان. این دختر سنش کم است اصلاً نمی‌داند تابعیت چیست؟ آمده‌ام شما برایش توضیح بدهید که اصلاً تابعیت چیست و آیا یاسر هرگز می‌تواند تابعیت ایرانی بگیرد؟» برای ربابه توضیح می‌دهم که اصلاً تابعیت چیست: «اتفاقاً داشتن تابعیت بسیار مهم است. در حقیقت هر حقی که افراد درکشورشان دارند به خاطر تابعیت است. اما تابعیت چیست؟ طبق ماده ۹۷۶اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می‌شوند:
۱- کلیه ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد. تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد؛
۲- کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا درخارج متولد شده باشند؛
۳- کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند؛
۴- کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند؛
۵- کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به هجده سال تمام لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند والا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است؛
۶- هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند؛
۷- هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.

ایرانی شدن محال
ربابه امید دارد، امید دارد با ازدواج با یاسر بتواند به او تابعیت ایرانی بدهند، «خانوم وکیل هر چه به بابا می‌گویم من قصد افغانستان رفتن ندارم باور نمی‌کند. وکیل می‌گیریم و برای یاسر تابعیت ایرانی می‌گیریم. برای ربابه توضیح می‌دهم که نگرانی‌های پدرش بجاست و امکان گرفتن تابعیت برای فردی با شرایط یاسر وجود ندارد. قانون تابعیت در ایران قانون خون است یعنی فقط کسانی در ایران می‌توانند تابعیت بگیرند که نسب ایرانی دارند یا زنانی که با مردان ایرانی ازدواج کنند اما در مقابل مردانی که با زنان ایرانی ازدواج می‌کنند نمی‌توانند از زنانشان تابعیت ایرانی بگیرند و وکیل هم در این زمینه کارخاصی نمی‌تواند برایش بکند.» این مسأله برای ربابه قابل درک نیست و می‌پرسد: یعنی زن ایرانی نمی‌تواند با مرد خارجی ازدواج کند؟برایش توضیح می‌دهم که به لحاظ قانونی ازدواج با مرد خارجی منعی ندارد اما شرایط و قوانین خودش را دارد.

شوهر خارجی
درحقیقت ازدواج عقد است و بر طبق آن هر دو طرف می‌توانند شخصی را تا جایی که مخالف با قانون نباشد، انتخاب کنند. از همین رو، بر طبق قانون این اختیار به زنان اصیل ایرانی داده شده است تا زمانی که انتخاب آنها با قانون مخالف نباشد، در ازدواج عملکردی آزادانه داشته باشند. ازدواج با اتباع بیگانه از جمله این اختیارات است. اما از آنجایی که ممکن است در این نوع از ازدواج امنیت داخلی کشور به‌دلیل ورود یک عنصر خارجی به آن تحت تأثیر قرار گیرد، قانونگذار چند شرط برای این کار در نظر گرفته است که طرفین باید پیش از شرایط نکاح به این شروط توجه داشته باشند.در صورتی که زنی بخواهد با مرد خارجی ازدواج کند باید برای کسب اجازه از وزارت امور خارجه تقاضانامه‌ای تقدیم کند. در این صورت وزارت امور خارجه از مرد مدارک ذیل را خواهد خواست:
گواهینامه‌ای مبنی بر متأهل یا مجرد بودن مرد. این گواهینامه از مراجع رسمی محلی یا مأموران سیاسی و کنسولی متعلق به کشور مرد تبعه خارج تهیه می‌شود. گواهینامه عدم محکومیت کیفری و نداشتن پیشینه بد. این گواهینامه نیز از مراجع رسمی محلی یا مأموران سیاسی و کنسولی کشور زوج گرفته می‌شود. در شرایطی که مرد تبعه خارج در کشور ایران اقامت داشته باشد، گواهی عدم سوءپیشینه کیفری از مرجع مرتبط در داخل کشور تهیه می‌شود.
گواهی وجود استطاعت و مکنت زوج از دیگر مواردی است که زن ایرانی می‌تواند درخواست نماید. این گواهی باید مثل گواهی‌های فوق از مراجع محلی یا مأموران سیاسی و کنسولی کشور مرد تبعه خارج تهیه شود. علاوه بر اینکه زن می‌تواند تعهدنامه‌ای طلب کند که بر اساس آن مرد متعهد شود در صورت بدرفتاری، ترک یا طلاق، نفقه زن و اولاد و سایر حقوق مربوط به آنها را پرداخت نماید.

عقد سفت و سخت
از آنجایی‌که ازدواج با اتباع بیگانه از دید فرهنگ و عرف ما بسیار پیچیده است و از آنجایی‌که زنی که به‌دنبال مردی پا به سرزمین بیگانه می‌گذارد از حمایت خانواده و دولت متبوع خود به دور است در این گونه موارد در وزارت امور خارجه در زمینه حسن انجام وظایف زوج، این اختیار به زن داده شده است تا تضمینی مناسب و محکم از مرد طلب نماید. حسن رفتار، انفاق در طول مدت زناشویی، تأمین مایحتاج زوجه، تأمین واجبات مالی فرزندان تحت حضانت زوجه و پرداخت هزینه مراجعت همسر مطلقه تا محل سکونت در موارد طلاق از جمله رایج‌ترین وظایفی است که مرد در قبال زن دارد و زوجه می‌تواند تمامی یا برخی از آنها را از همسر تبعه خارجی خود طلب کند. لازم به ذکر است که این فرم‌ها، تعهدنامه‌ها و ضمانت‌نامه‌ها از سوی وزارت کشور تأمین می‌شود.

وضعیت عروس ایرانی و داماد خارجی
خوب است بدانید قوانین کشور ما هیچ گاه تابعیت زن ایرانی را بدون اختیار و رضایت زن از او نمی‌گیرد. بنابراین چنانچه ربابه با یاسر ازدواج نماید، تابعیت ربابه سر جای خودش خواهد ماند. مگر در شرایطی که بر اساس قوانین کشور زوج، بر اساس ازدواج تابعیت کشور شوهر به زن تحمیل شود که البته در این شرایط هم تابعیت زن با تمامی امتیازات و حقوق پس از فوت یا جدایی مجدداً برقرار خواهد شد. فقط کافی‌ست تا زن درخواستی همراه با ورقه تصدیق فوت شوهر یا سند طلاق را به وزارت خارجه تحویل دهد. البته اگر بر اساس قوانین تابعیت کشور زوج (یاسر)، زن (ربابه)میان حفظ تابعیت اصلی یا تابعیت زوج حق انتخاب داشته باشد و بخواهد تا از تابعیت کشور همسرش برخوردار شود، می‌تواند با در دست داشتن عللی موجه تقاضای خود را به وزارت خارجه کشور ببرد. اگر تقاضانامه کتبی از علل مناسب و مطلوبی برخوردار باشد، امکان دارد تا وزارت خارجه با این درخواست موافقت نماید.
اما نکته بسیار مهم اینجاست که : در صورتی که زن‌های ایرانی با ازدواج، از تابعیت خود خارج و از تابعیت خارجی برخوردار شوند، طبق قانون از حق داشتن اموال غیر منقول که موجب سلطه اقتصادی خارجی می‌شود، محروم خواهند شد.
و نکته قابل توجه دیگر اینکه: در صورتی که مرد تبعه خارج مسلمان نباشد، باید گواهی یا استشهاد تشرف به دین اسلام را ارائه دهد.

وضعیت بچه‌ها
برای ربابه توضیح می‌دهم که یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که زنان دارای همسر خارجی با آن روبه‌رو بوده‌اند وضعیت تابعیت بچه‌هاست. مشکل اصلی اینجاست که همان طور که بالا هم گفتیم قانون ایران در مبحث «تابعیت» از «سیستم خون» پیروی می‌کند اما قاعده شامل خون مادری نمی‌شود در حقیقت قانون ما تنها بواسطه نسب پدری، انتقال تابعیت را پذیرفته است. یک قانون هم داریم که در سال ۸۵ تصویب شده به‌نام قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در آن نیز اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از چنین ازدواجی را منوط به تحقق شرایطی کرده است. به طوری که بر اساس این مصوبه صرفاً تعداد اندکی قادر به دریافت تابعیت ایرانی و متعاقباً مستحق دریافت شناسنامه ایرانی هستند. بی‌تابعیتی این دسته از کودکان باعث شده که بسیاری از این کودکان از حقوق قانونی مانند حق دسترسی به آموزش، تسهیلات درمانی، اشتغال و… محروم مانده یا دستیابی به آن حقوق برایشان با دشواری‌های بسیاری همراه باشد.بنابراین ازدواج با اتباع بیگانه این حقیقت تلخ را با خود به همراه دارد که نه تنها یاسر هیچگاه ایرانی نخواهد شد بلکه فرزندان حاصل از این ازدواج نیز فرزندانی بی‌هویت محروم از حقوق شهروندی خواهند بود. ربابه به فکر فرو می‌رود، هرچند جوان‌تر از این است که عقلش را به احساسش برتری بدهد اما حالا می‌داند که برای ازدواج با یاسر از چه چیزهایی باید بگذرد و تا چه حد باید این تصمیم را بسنجد.

مطالب مرتبط:
قانون با مزاحم‌های خیابانی چه برخوردی می‌کند؟

اختیارات قانونی زن‌ ها در اداره اموال و دارایی هایشان

آشنایی با اقدامات قانونی برای تغییر نام

آیین نامه‌ سقط جنین و شرایط قانونی بودن آن

منبع: مجله ایران بانو